Arsenik Zehirlenmesi

Arsenik Zehirlenmesi Nedir?  

Arsenik; inorganik bileşikler, organik bileşikler ve arsin gazı olarak 3 farklı şekilde bulunabilen bir metal olup bu metalin herhangi bir şekline kısa sürede yüksek dozda ya da uzun sürede az dozlarda maruz kalınması sonucu arsenik zehirlenmesi adi verilen tablo ortaya çıkar. 

Zehirlenmenin süresi ve dozuna göre farklı isimler alabilir:

• Akut arsenik zehirlenmesi: Kısa sürede vücuda yüksek miktarda arsenik bileşiklerinin girmesi sonucu oluşur. Genelde cinayet, intihar gibi kasıtlı amaçlar sonucu ortaya çıkar.
• Kronik arsenik zehirlenmesi: Genelde bulunulan ortamlarda arsenik bileşiklerinin bulunması ve uzun sürede az miktarda olsa da bu bileşiklere maruz kalınması sonucu ortaya çıkar. Kronik arsenik zehirlenmesi genelde mesleki maruziyet ya da çevresel faktörlere bağlı olarak gelişir.

Arsenik Zehirlenmesi Belirtileri Neler?  

Arsenik zehirlenmesinde ortaya çıkan belirtiler zehirlenmenin arseniğin hangi türü ile geliştiğine ve akut olarak mı yoksa kronik olarak mı geliştiğine bağlı olarak değişmektedir.  

• Arsin gazı ile zehirlenme belirtileri: Arsin gazına maruz kalındıktan kısa süre sonra ortaya çıkan tek belirti sarımsak kokusu olabilir. Ortalama 2 – 24 saat sonra karın krampları, kanlı işeme, vücudun sarı renk aldığı sarılık, yüksek ateş, üşüme, titreme, kollar ve bacaklarda soğukluk, baş ağrısı ve bel ağrısı ortaya çıkabilir.
• Akut arsenik zehirlenmesi belirtileri: Daha nadir görülen akut arsenik zehirlenmesi sonucu zehirlenme belirtileri daha çok böbrek ve karaciğerde daha sonra ise beyinde ortaya çıkmaktadır. Yüksek dozda arsenik alımını takiben yarım saat – 4 saat sonra ağızda sarımsak gibi acı tat ile kendini göstermeye başlar. Daha sonra tüm vücut sistemlerini etkileyen belirtiler ortaya çıkar.
  1. Kalp ve damar sistemi belirtileri: Hastanın ciddi sıvı ve kan kaybına bağlı olarak ortaya çıkan şok, kalp atım ritminde bozukluklar
  2. Solunum sistemi belirtileri: Soluk alıp verme hızında hızlanma, akciğerlerde ödem, burun içinde kuruma
  3. Sindirim sistemi belirtileri: Kusma, şiddetli karın ağrısı, sulu ya da kanlı ishal, ağızda kuruma, nefesten ve dışkıdan yayılan sarımsak kokusu
  4.  Böbreklerle ilgili belirtiler: Kanlı işeme, işeme miktarında ve sıklığında azalma, böbreklerde hasarlanma 
  5. Deri ile ilgili belirtiler: Saçlarda dökülme, tırnaklarda çizgilenme
  6. Karaciğerle ilgili belirtiler: Karaciğer fonksiyon testlerinde bozulma 
  7. Kan ile ilgili belirtiler: Tüm kan hücrelerinde azalma görülebilir, kansızlık şikayeti 
     • Kronik arsenik zehirlenmesi belirtileri: Uzun süre boyunca az miktarda arseniğe maruz kalınması durumunda en çok etkilenen organ akciğerlerdir.
       1. Solunum sistemi belirtileri: Burun delikleri arasındaki bölgede delik oluşması, akciğerlerdeki hava keselerinin iltihaplanması, akciğer kanseri gelişimi 
       2. Ciltte ortaya çıkan belirtiler: Arsenik maruziyeti başlangıcından 3 – 7 yıl sonra ciltte renk koyulaşması, ağız çevresinde ortaya çıkan uçuk benzeri yaralar, el içinde ve ayak tabanlarındaki derinin kalınlaşması, cilt kanseri gelişimi 
       3. Karaciğerle ilgili belirtiler: Kronik karaciğer hastalığı adı da verilen ve karaciğerin ileri derecede hasarlanması sonucu ortaya çıkan siroz, karaciğerin iltihaplanması durumu olan hepatit
       4. Sindirim sistemi belirtileri: Yutma güçlüğü, ağız içinde meydana gelen yaralar ve kuruluk, sürekli karın ağrısı 
       5. Kan ile ilgili belirtiler: Kansızlık
       6. Sinir sistemi ile ilgili belirtiler: Beyindeki hasar ve arızalar ile seyreden ensefalopati, nöbet geçirme, kontrol dışı titreme, koma, sinir hücrelerinin hasar gördüğü periferik nörit adı verilen bir hastalık
       7. Böbrekle ilgili belirtiler: Genel böbrek hasarı, idrar miktarı ve idrar sıklığında azalma

Arsenik Zehirlenmesi Nedenleri Nelerdir?

Arsenik ile zehirlenmeler kendi içinde kasıtlı ya da istem dışı yollarla zehirlenme olarak gruplandırılır.

• Kasıtlı arsenik zehirlenmeleri: Bu gruba intihar ve cinayet vakaları girer. Günümüzde çok yaygın olmasa da özelikle 1800’ lü ve 1900’ lü yıllarda kasıtlı olarak arsenik kullanımı yaygın olarak görülmüştür. Direkt ağız yolu ile alma, arsenik ile temas eden kıyafetler giyme / giydirme geçmiş zamanda görülmüş durumlardır.
• İstem dışı yollarla arsenik zehirlenmeleri: İstem dışı gelişen arsenik zehirlenmeleri mesleki maruziyet ya da çevresel faktörler sonucu görülebilir.
• Mesleki maruziyet: Bazı iş kollarında arsenik zehirlenmesi daha yaygındır. Bu iş kolları içerisinde;

1. Makine bakım onarımı 
2. Bakır ve kursundan alaşım üretimi 
3. Cam üretimi 
4. Yarı iletken üretimi 
5. Arsenik cevherini eritme işlemi 
6. Fırın, filtre ve baca bakımı 
7. Pigment yapımı ve kullanımı 
8. Zehirli boya yapımı ve kullanımı 
9. Arsenik atığı temizleme 

Sayılabilir.

• Çevresel faktörler: Arsenik ile alakalı fabrikaların atıklarının havaya, suya ve toprağa karışması sonucu çevredeki insanlar farkında olmadan arseniğe maruz kalabilir. Ayrıca geçmişte bazı ülkelerde arsenikli boya ile paraların boyanması sonucu başta bankacılar olmak üzere para ile temas eden birçok insanda arsenik zehirlenmesi görülmüştür. 

Arsenik Zehirlenmesi Teşhisi

Arsenik Zehirlenmesi şüphesi oluşturan belirtiler ile doktora başvuran hastalarda öncelikle hasta öyküsü alınarak; önceki meslek öyküsü, sigara ve alkol kullanımı ve şu an arsenik maruziyet öyküsü sorgulanır. 

Sonraki aşamada vital bulgular olarak bilinen ateş, nabız, tansiyon ve solunum sayısı ölçümü yapılır. Fizik muayene yapılarak detaylı olarak cilt muayenesi, solunum sistemi muayenesi, kalp muayenesi ve sinir sistemi muayenesi ayrı ayrı yapılır. 

Arsenik Zehirlenmesi şüphesinin güçlenmesi sonucunda tanısal testler yapılır:

• Kan arsenik düzeyi ölçümü: Normal şartlar altında 50 mcg / L' yi geçmeyen kan arsenik düzeyi akut arsenik zehirlenmelerinde yüz ya da bin mcg / L' ye kadar yükselebilir.
• İdrarda arsenik spot testi: Hastanın o an idrar vermesi ile idrarda arsenik bulunup bulunmadığı, bulunuyor ise miktarı ölçülür.
•  24 saatlik idrarda total arsenik miktarı: Hastadan 24 saatlik sürede toplanan idrar örneğinin incelenmesi ile arsenik miktarı saptanır. 24 saatlik idrarda 50 mcg arsenik saptanması normal sayılabilir. 
• İdrarda arsenik metabolitlerinin taranması: Arseniğin çeşitli işlemler sonucu başka türüne dönüşerek vücutta bulunması görülebilir. Monometil arsenik asit (MMA) ve dimetil arsenik asit (DMA) bu metabolitler olup bunların idrarda araştırılması da faydalı olacaktır.
• Karaciğer fonksiyon testleri (KCFT): Bilirübin, AF, AST, ALT, GGT gibi özel belirteçlere bakılarak karaciğerlerin görevlerini yerine getirip getirmediği incelenir.
• Böbrek fonksiyon testleri (BFT): Kan üre nitrojeni (BUN) ve kreatinin adı verilen böbreklere özel belirteçler yardımı ile böbreklerin görevlerini yerine getirip getirmediği incelenir.
• Elektrokardiyografi (EKG): Arsenik zehirlenmesi kalp atım ritmini bozabilir. Göğüs bölgesine yerleştirilen özel elektrotlar ile kalbin atım hızı ve ritmi görüntülenir. 

Arsenik Zehirlenmesi Tedavisi

Arsin gazı ve arsenik zehirlenmesinde tedaviye en kısa sürede başlanması çok önemlidir. Hastalar şok durumunda geldiyse şok tedavisi uygulanır. Nöbet geçiren, ciddi tansiyon düşüklüğü bulunan ve kalp ritim bozuklukları ciddi olan hastalar yoğun bakıma alınır.

Akut arsenik zehirlenmelerinde arsenik ağızdan alınmış ise ve alımdan 1 saatten az bir süre geçmiş ise hastaların midesi yıkanır. 

Bu hastalarda böbrek yetersizliği gelişme riski yüksek olduğu için damar içi sıvı takviyesi yapılır. Bu amaçla mannitol kullanılır.

Ciddi ve ağır seyreden arsenik zehirlenmesi durumunda hastalarda nefes alamama sorunu gelişebilir. Bu hastalara bronkodilatör ilaçlar verilerek akciğerlerdeki hava keselerinin genişlemesi sağlanır.

İnorganik arsenik bileşimleri ile zehirlenmiş olan hastalarda belirtiler varsa ya da belirti olmasa bile idrar arsenik düzeyi 200 mcg / L ise şelasyon tedavisi başlanarak vücuttaki arseniğin vücuttan atılması sağlanmalıdır. Bu amaçla arsenik antidotu olarak bilinen bazı maddeler vücuda verilir, vücuttaki arsenik bu maddeler ile bağ yaparak vücuttan atılır.  

Arsenik Zehirlenmesi Tedavi Edilmezse 

Arsin gazı ile zehirlenme ve akut arsenik zehirlenmesinde hastaların durumu aniden kötüleşir. Hastalarda ciddi tansiyon düşüklüğü, bilinç kaybı, koma ve en sonunda da ölüm görülür.

Kronik arsenik zehirlenmelerinin belirtileri daha uzun zamanda çıkmaktadır. Hastaların tedavisiz kalması ve arsenik maruziyetinin devam etmesi durumunda 10 yıl içinde Bowen hastalığı adı verilen ve cilt kanserinin öncüsü olan bir hastalık görülme ihtimali, 20 yıl içerisinde ise akciğer kanseri görülme ihtimali normale göre oldukça artar. 

Tüm bunlar göz önüne alındığı zaman arsenik zehirlenmesi şüphesi bulunan hastaların en kısa sürede bir doktora başvurması ve gerekli testler ile tespit edilen arsenik zehirlenmesi bulunursa tedaviye başlanması önemlidir. 

Arsenik Zehirlenmesi İlaçları 

Arsenik zehirlenmesinde şelasyon tedavisi için antidotlar kullanılabilir. 

• Dimerkaptosüksinik asit (DMSA) / Dimerkaprol
• Penisillamin

Bu antidotlar olup, vücuttaki arseniğe bağlanarak arseniğin vücuttan atılmasını kolaylaştırır.

Ağır arsenik zehirlenmesi görülen hastalarda nefes alıp vermede ciddi zorluk gözlenebilir. Bu hastalara bronkodilatör ilaçlardan:

• Albuterol
• Levalbuterol
• Formoterol
• Atropin 
• Itratropyum bromür
• Terbütalin

Uygulanarak hastaların hava keselerinin rahatlaması sağlanabilir.

Hamilelikte Arsenik Zehirlenmesi 

Hamilelikte arsenik maruziyeti durumunda arsenik kolayca göbek bağından anne karnındaki bebeğe geçebilir. Bebekte gelişim bozuklukları, doğumsal kalp hastalıkları ve sinir sistemi hastalıkları riskini oldukça arttıran arsenik maruziyeti tespit edildiği zaman en kısa sürede annenin maruziyet alanından uzaklaştırılması ve tedaviye başlanması önemlidir.

Bebeklerde ve Çocuklarda Arsenik Zehirlenmesi 

Bebekler ve çocuklarda arsenik zehirlenmesi yetişkinlere göre daha düşük dozlarda ortaya çıkabilir. Gelişim döneminde arsenik maruziyeti kalıtsal ciddi hasarlara neden olur. 

Arsenik maruziyeti sonucu bebekler ve çocuklarda gelişim bozuklukları, kalp ve damar hastalıkları, şeker hastalığı, sinir sistemi hastalıkları ve kanserler ciddi oranda fazla görülür.

Arsenik maruziyeti tespit edilen bebek ve çocukların etkenden uzaklaştırılması ve en kısa sürede uygun tedaviye başlanması hayati önem taşır.

Arsenik Zehirlenmesi için Hangi Doktora Gidilir?

Arsenik Zehirlenmesi akut olarak geliştiği zaman belirtiler oldukça kısa sürede ortaya çıkar. Soluk alıp vermede hızlanma, şiddetli karın ağrısı, bulantı kusma ve şok belirtileri ortaya çıkan hastaların en kısa sürede en yakın acil serviste pratisyen hekim ya da acil tıp uzmanına başvuru yapması uygun olacaktır. 

Kronik zehirlenmelerde belirtiler aniden ortaya çıkmaz. Kronik arsenik zehirlenmesi hastalarında ilk önce solunum ile ilgili şikayetler ortaya çıkar, ağızda sürekli acı tat, eklemlerde halsizlik, kansızlık belirtileri görülmesi durumunda hastaların iç hastalıkları (dahiliye) bölümünde iç hastalıkları uzmanına başvuru yapması durumunda tanı konularak uygun tedaviye başlanabilir.