Viral Enfeksiyon
Viral enfeksiyonlar, virüs olarak bilinen mikroorganizmalar tarafından yapılan enfeksiyonlardır. Tedavide krem, losyon ve ilaçlardan faydalanılmaktadır.
Viral Enfeksiyon Nedir?
Viral enfeksiyonlar, virüs olarak bilinen mikroorganizmalar tarafından yapılan enfeksiyonlardır. Viral enfeksiyonlar, neredeyse vücuttaki tüm sistemleri etkileyerek hastalık oluştururlar. Virüsler, tek tip nükleik asit içeren, hücresel yapı (mitokondri, ribozom) barındırmayan, antibiyotik tedavisine duyarsız ve boyut olarak 20-300 nm arasında değişen enfeksiyon ajanlarıdır.
Virüsler, bakteriler gibi her ortamda bulunurlar, fakat bakteriler gibi kendi kendilerine üreyemezler. Virüsler çoğalmak için canlı mikroorganizmaya ihtiyaç duyarlar. Milyonlarca farklı tipte virüs olduğu düşünülse de bugüne kadar 5.000 farklı tür tespit edilmiştir.
Virüsler konağı (insan, hayvan, bitki vb.) istila etmeye başlar ve kendilerini konak hücreye bağlarlar. Virüsler sadece canlı hücre içerisinde çoğalabilen ajanlardır. Özellikle virüsler protein kılıfını çıkarır ve konak hücrenin mekanizmasını kullanarak genetik yapısını çoğaltır. Bu genetik yapı, virüslerin konak hücrelerde kopyalanması (replikasyon) ve çoğalmasını sağlar.
Hücre içersinde üreme sayısının artmasına bağlı olarak virüsler hücre içine baskı yapıp hücre çeperini eriterek hücre dışına çıkarlar. Zarflı virüsler tomurcuklanma ile hücreden çıkarlar. Bununla birlikte, bazı virüsler konak hücreyi yok etmez. Ebstein Barr Virüsü (EBV) ve Human Papilloma Virüsü (HPV) gibi bazı virüsler, konak hücreleri kontrolsüz bir şekilde çoğalmaya zorlayarak kansere yol açabilir.
Bazı durumlarda virüsler tekrar çoğalmadan bir süre uykuda kalabilir. Viral enfeksiyonlar bu dönemde kontrol altında tutulduğu izlenimi versede virüs yeniden aktive olduğunda kişiler tekrardan hastalanabilir.
Viral Enfeksiyon Tipleri Nelerdir?
Viral enfeksiyonları etkilediği organlar veya sistemler (akciğerler, sindirim sistemi, deri, merkezi simir sistemi vb.) şeklinde kategorize etmek klinik olarak yararlı olabilir ancak bazı viral enfeksiyon tiplerini (kabakulak gibi) kategorize etmek zordur.
Genel olarak viral enfeksiyon tiplerini şu şekilde açıklayabiliriz:
Solunum Yolu Enfeksiyonları
Üst solunum yolu enfeksiyonları en sık görülen viral enfeksiyonlardır. Solunum yolu enfeksiyonları bebeklerde, yaşlılarda ve akciğer ya da kalp hastalıkları olan kişilerde ciddi belirtilere neden olabilir. Grip (influenza), parainfluenza, adenovirüsler, rinovirüsler ve RSV (Respiratuar Sinsisyal Virüs) solunum yolları virüsleri içerisinde sıklıkla karşımıza çıkmaktadır.
Şiddetli geçirilen birkaç koronvirüs tipi ile önceden karşılaşılmıştır. SARS (ağır akut solunum yolu yetersizliği sendromu) salgını 2002 ve 2003 yıllarında Çin ve Hong Kong’da bir dizi ölüme neden oldu. Orta Doğu Solunum Sendromu Koronavirüsü (MERS-CoV) olarak adlandırılan virüs, ilk defa 2012 yılında Suudi Arabistan’da saptanmıştır. Bu hastalığa bağlı kaybedilen vaka sayısı 416’dır. 2019 yılında ise Çin’in Vuhan kentinde tespit edilen yeni tip koronovirüs salgını (SARS-CoV-2) dünya çapında etkili olmuştur.
Solunum yolu virüsleri hasta bireylerin öksürmesi ya da hapşırması ile ortama yayılan damlacıkların sağlıklı kişiler tarafından solunması ile bulaşmaktadır.
Sindirim Sistemi Hastalıkları
Bağırsak enfeksiyonu (gastroenterit) halk arasında ishal olarak da bilinmektedir. Bu duruma bakteri, virüs ve parazit gibi patojenler neden olmaktadır. Genellikle hastalık, etken ile temas etmiş yiyeceklerin tüketilmesi ile gelişir. Genel belirtiler arasında ishal, bulantı, kusma, karın ağrısı ve ateş bulunur.
Sindirim sistemini etkileyen virüslerin etkili olduğu yaş grupları şunlardır.
• Rota virüsü: Çocuklarda
• Norovirüs: Çocuk ve yetişkinlerde
• Astrovirüs: Genellikle bebeklerde ve küçük çocuklarda
• Adenovirüs: Bebeklerde
Sindirim yolu enfeksiyonlarında spesifik bir tedavi önerilmemektedir. Ancak oral rehidrasyon sıvısı (ORS) gibi destekliyici tedaviler çok önemlidir. Bebeklik döneminde önerilen rota virüs aşısı etkili bir koryuculuk sağlamaktadır. Sık sık ellerin yıkanması ile birlikte diğer hijyen kurallarının takip edilmesi enfeksiyon hastalıklarının yayılmasını önlemeye yardımcı olabilir.
Viral Deri Hastalıkları
Virüs kaynaklı deri hastalıklarının belirtileri hafif ila şiddetli arasında değişir. Genel olarak tüm vakalarda deri döküntüleri yaygın bir durumdur. En sık viral deri hastalıkları ise şunlardır:
Molluskum kontagiozum: Molluscum contagiosum halk arasında göbekli siğil veya su siğili olarak da bilinen virüs kaynaklı cilt hastalığıdır. Su çiçeği ve Orf hastalığı gibi deri enfeksiyonlarının nedeni olan “pox virüs“ adlı virüs etkeni ile bulaşır.
Genellikle 5 yaş üstü çocuklar ile gençlerde sıklıkla görülen bu viral deri hastalığı özellikle 1 yaş altı çocukları çok nadir etkilemektedir. 1 yaş altı çocuklarda anne sütünden gelen antikorların koruyucu etkisi ve virüsün kuluçka (inkübasyon) süresinin uzunluğu bu yaş grubunun etkilenmemesinde etkilidir . Hastalığın tedavisinde kremler, küretaj ve kriyoterapi gibi yöntemler tercih edilmektedir.
Herpes simpleks (Uçuk hastalığı): Uçuk hastalığı, herpes simpleks virüsünün neden olduğu bir hastalıktır. Genelde belirtilerini dudaklarda, diş etinde ve ağız çevresinde gösteren bir viral enfeksiyondur. Bebeklerde ve çocuklarda uçuk hastalığı çok nadir görülmektedir. Bu viral enfeksiyonun kesin tedavisi olmamasının yanında belirtileri hafifleten antiviral ilaçlar reçete edilebilir.
Zona hastalığı (Herpes zoster): Zona, halk arasında gece yanığı olarak bilinen ağrılı, döküntülü bir cilt hastalığıdır. Ciltte kabartı, kaşıntı ve döküntüler şeklinde karakterize olmaktadır. Ortaya çıkan lezyonlar çoğunlukla kaşıntı ve iz bırakarak iyileşme şeklinde olmaktadır. Zona hastalığının teşhisi konulduktan sonra antiviral ilaçlar ile tedaviye başlanır.
Viral deri hastalıklarından korunmanın en etkili yolu enfekte kişilerle cilt temasından uzak durmaktır. Bazı viral deri hastalıkları hava yolu ile bulaşabilir. Ortak duşlar, yüzme havuzları ve kontamine havlular virüsler için ideal ortamlardır.
Cinsel Yolla Bulaşan Viral Hastalıklar
Cinsel temas yoluyla bulaşan hastalıklar sıklıkla korunmasız cinsel ilişkiyle, kan ürünleriyle (kan nakli) ve anneden çocuğa bulaşabilen hastalıklar grubudur. Günümüzde 40’dan fazla cinsel yolla bulaşan hastalık türü olduğu bilinmektedir. İdrar yaparken yanma, ağrı ya da penis veya vaginadan kötü kokulu ve renkli akıntı gibi belirtiler ile karakterize olabilir. Genel seyir içinde cinsel yolla bulaşan hastalıkların çoğu belirti veya bulgu vermeden varlık gösterebilir.
Cinsel yolla bulaşan viral kaynaklı hastalıkların tedavisinde etkin ilaçlar ile olumlu sonuçlar alınmaktadır. Son zamanlarda HIV (AIDS) hastalığının tedavisinde de yüz güldürücü sonuçlar alınmaktadır.
Viral Enfeksiyon Belirtileri Nelerdir?
Virüs kaynaklı enfeksiyonların belirtileri hafif yada şiddetli olabilir. Viral enfeksiyonları etkilediği organlar veya sistemler (akciğerler, sindirim sistemi, deri vb.) şeklinde kategorize ederek belirtileri şu şekilde sıralayabiliriz:
Cinsel yolla bulaşan viral hastalıkların belirtileri şunlardır:
• İdrar yaparken ağrı veya yanma hissi
• Sürekli idrara çıkma isteği
• Yeşil, sarı, gri renkte ve rahatsız edici kokunun eşlik ettiği vajinal akıntı
• Penis akıntısı
• Adet döneminin uzaması
• Testislerin ağrıması ve şişmesi
• Aşırı terleme
• İshal ve bulantı
• Cinsel ilişki sırasında ağrı hissi
• Genital bölge siğilleri
• Eklem veya kas ağrıları
Viral deri enfeksiyonlarının birçoğunda görülen belirtiler şunlardır:
• Ürtiker (kurdeşen) benzeri döküntüler
• Kaşıntı ve kızarıklık
• Ağrı ve hassasiyet
• Lokal şişlikler
• Kırmızı ve pembe renkli kabarıklıklar
• Kabartıların olduğu bölgede yanma, batma, ağrı ve elektriklenme gibi belirtiler
• Cilt altında irin birikimi
• Ateş, mide bulantısı veya halsizlik
Virüs yolu ile oluşan sindirim sistemi hastalıklarının belirtileri şunlardır:
• Mide bulantısı ve kusma
• Ani başlayan ishal
• Karın ağrısı
• İştah ve kilo kaybı
• Yorgunluk ve halsizlik
• Ateş ve baş ağrısı
• Ağız ve cilt kuruluğu (su kaybına bağlı)
• Bacak bölgesinde ağrı
• Nabızda hızlanma ve tansiyon düşüklüğü
Virüs kaynaklı solunum yolu enfeksiyonu belirtileri ise şunlardır:
Belirtiler, alt ya da üst solunum yolu enfeksiyonuna bağlı olarak farklılık gösterecektir. Genel olarak virüs kaynaklı solunum yolu enfeksiyonu belirtileri şunlardır:
• Geniz akıntısına bağlı olarak öksürük
• Yüksek ateş
• Balgam çıkarma
• Nefes darlığı
• Göğüste darlık hissi veya hırıltı
• Burun tıkanıklığı veya burun akıntısı
• Boğaz ağrısı veya kaşıntısı
• Kas ve eklem ağrıları
• Halsizlik veya yorgunluk
• Baş ağrısı
Viral Enfeksiyon Nedenleri (Risk Faktörleri) Nelerdir?
Viral enfeksiyonların bulaş yolları şu şekilde olabilir:
• Enfeksiyon etkeni ile bulaşmış (kontamine) yiyecek veya içecekleri tüketmek
• Kontamine olmuş kapı kollarını, çalışma masalarını veya kişisel ürünlerini ortak kullanmak
• Havada asılı kalan viral partiküllerin solunması
• Virüs taşıyan sivrisinek veya keneler tarafından ısırılmak
• Enfekte olmuş kişiler ile her türlü cinsel temasta bulunmak
• Kan ve kan ürünlerinin transfüzyonu (nakil)
Yeni koronavirüs (SARS-CoV-2) gibi virüsler hayvanlardan insanlara bulaşabilmektedir. Enfekte olmuş hayvanlar, duyarlı kişi (konakçı) ile doğrudan temas etmesi halinde hastalığın bulaşma riski çok yüksektir.
Toplum genelinde virüsün varlığını sürdürmesi o toplumun bağışıklık düzeyinin düşük olmasına bağlı olabilir. Ayrıca kişilerin yaşı enfeksiyona karşı olan direnci belirlemektedir. Bebek, çocuk,yetişkin ve yaşlılarda virüslere olan duyarlılık farklıdır.
Yaşlı bireyler özellikle yeni tip viral enfeksiyonlara karşı duyarlı olabilirler. Yaşlı kişilerin bağışıklık sistemi virüslere karşı yanıt oluşturması yavaştır. Buna bağlı olarak bu kişilerde enfeksiyonlara bağlı komplikasyonlar hızlı bir şekilde gelişebilir.
Genel sağlık durumu, beslenme şekilleri, bağışıklık sistemini baskılayan hastalıklar veya mevsimlik geçişler virüslerin yayılmasında etkili olmaktadır.
Viral Enfeksiyon Teşhisi
Viral hastalıkların tanısı, yapılan fiziksel muayenenin ardından hasta öyküsünün alınması ve şikayetlerin yorumlanmasıyla netleşir. Yaygın viral enfeksiyonlar (kızamık, kızamıkçık veya su çiçeği), hastaların şikayetlerine göre hızlı bir şekilde teşhis edilebilir.
Rota virüsü dışkıda bol miktarda atıldığından dışkı örneği ELISA ve PCR (polimeraz zincir reaksiyonu) isimli teknikler ile değerlendirilir.
HPV teşhisinde ise asetik asit çözelti testi, Pap smear testi ya da DNA testi kullanılabilir. Rinövirüs veya insityal virüsü gibi toplum genelinde yaygın görülen virüslerin tanısında bazı testler olsa da çok nadir durumlarda değerlendirilir. Laboratuvar testleri, Covid-19 (SARS CoV- 2) ve grip gibi benzer belirtilere neden olan farklı viral enfeksiyonları ayırt etmek için çok önemlidir.
Viral Enfeksiyon Tedavisi
Viral enfeksiyonların tedavisi belirtilerin hafifletilmesi üzerine odaklanmaktadır. Aşağıdaki sözü edilen tedavi yöntemleri hem kişilerin rahatlamasını hem de kişilerin daha hızlı bir şekilde toparlanmasını sağlayacaktır.
Dehidrasyon tedavisinin gidişatı ve aciliyeti sıvı eksikliğinin miktarına göre değişmektedir. Ağır dehidrasyon tablosunda damar yolundan verilen sıvılar (serum fizyolojik veya laktatlı ringer) doğrudan kan dolaşımına geçerek hızlı bir şekilde etkili sonuçlar vermektedir.
Viral enfeksiyonların neden olduğu ishal şikayeti, herhangi bir tedaviye ihtiyaç duymadan birkaç gün içinde kendiliğinden geçmektedir. Bu zaman dahilinde sıvı alınımına dikkat edilmelidir. Bazı durumlarda etken maddesi loperamid olan ilaçlar ishal tedavisi için reçete edilebilir.
Yükşek ateş ve ağrı şikayetlerinin tedavisinde asetaminofen (parasetamol) ya da ibuprofen gibi etken maddeleri içeren ilaçlar kullanılabilir. Bu ilaçların reçetesiz veya uzun süre kullanımının yol açtığı komplikasyonlar (kanama gibi) nedeniyle doktor kontrolünde kullanılmaları gereklidir.
Viral enfeksiyon nedeniyle bulantı ve kusma şikayeti olan kişiler daha fazla sıvı (berrak) tüketmelidirler. Özellikle dehidrasyonu önlemek ve tedavi etmek için oral yolla alınan çözeltiler kullanılabilir. Sağlık uzmanına danışılarak alınan bazı ek tedaviler (Ondansetron) şikayetlerin kontrol altına alınmasında yardımcı olmaktadır.
Kaşıntı şikayeti olan kişiler, rahatlatıcı ve nemlendirici krem ya da losyonlar kullanabilirler. Deri döküntüsü olan kişiler ise doktor kontrolünde antihistaminik ilaçlar kullanabilir.
Viral Enfeksiyon Tedavi Edilmezse Ne Gibi Komplikasyonlara Yol Açar?
Viral enfeksiyonlar kişilerin bağışıklık sistemini olumsuz şekilde etkileyerek daha ciddi enfeksiyonlara ve hayatı tehdit eden komplikasyonlara neden olabilir. Bu nedenle, viral enfeksiyon belirtilerine sahip olan kişilerin en yakın zamanda bir sağlık kuruluşuna başvurması gereklidir. Altta yatan viral ajan belirlendikten sonra, tedavi planını takip etmek aşağıdaki komplikasyonların gelişme riskini azaltmaya yardımcı olabilir:
• Akut bronşit
• Rahim ağzı kanseri (HPV virüsü)
• Dehidrasyon
• Yaşamı tehdit eden fırsatçı enfeksiyonlar
• Otitis media (orta kulak iltihabı)
• Zatürre (Pnömoni)
• Şok ve koma
• Sinüzit
• Astım ataklarının sıklaşması
Viral Enfeksiyona Ne İyi Gelir?
• Cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korunma yolu güvenli cinsel ilişkidir. Cinsel ilişkili sırasında kondom kullanılması çok önemlidir. Özellikle tek cinsel partner seçimi çok önemlidir.
• Kirli eller ile göz, burun ve ağız teması yapılmamalıdır.
• Enfekte olmuş kişiler ile direk temas kurulmamalıdır.
• Hapşırırken ya da öksürürken, ağız ve burun kağıt mendil ya da mendil ortamda yoksa kolun iç kısmı ile siper edilmelidir.
• Öğünlerde yeterli miktarda meyve ve sebze tüketilmelidir.
• Enfekte olmuş kişiler veya nesneler ile temastan hemen sonra eller sabun ve suyla en az 20 saniye boyunca yıkanmalıdır.
• Su çiçeği, grip, HPV, hepatit B, hepatit A, kızamık ve kabakulak gibi viral enfeksiyonlar için sağlık uzmanı tarafından belirlenen aşıların yapılması önemlidir.
Gebelikte Viral Enfeksiyon
Hamilelik döneminde, soğuk algınlığı (nezle) veya deri enfeksiyonları gibi viral enfeksiyon kaynaklı hastalıklar genellikle ciddi sorunlara neden olmamaktadır. Ancak diğer enfeksiyonlar hem anne hem de bebek için tehlikeli sonuçlar oluşturabilir. Bazı viral enfeksiyonlar erken doğuma ve düşük doğum ağırlığına neden olabilir. Daha ciddi enfeksiyonlar, işitme kaybı veya öğrenme sorunları gibi ömür boyu sürecek problemlere neden olabilir.
Hamilelik sırasında tehlikeli olabilecek enfeksiyon hastalıkları şunlardır:
• Zika virüsü
• İdrar yolu enfeksiyonları
• Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar
• Hepatit B virüsü
• İnfluenza (grip)
• Herpes virüsü
Hamilelik sırasında herhangi bir enfeksiyon hastalığından şüphelenildiği zaman hem anneyi hem de bebeğini en iyi şekilde koruyacak tedavi planları için uzman bir hekime başvurulmalıdır. Hamilelik döneminde kullanılabilecek güvenli ilaçlar sadece uzman bir hekim kontrolünde alınmalıdır.
Çocuklarda Viral Enfeksiyon
Soğuk algınlığı (nezle) çocuklarda çok yaygın bir şekilde görülmektedir. Özellikle okul öncesi dönemde çocuklar yılda ortalama 6 kez soğuk algınlığı geçirebilirler. Bazı dönemlerde farklı bir viral enfeksiyonu geçiren çocuklar kısa bir süre içerisinde daha farklı bir viral enfeksiyon hastalığa yakalanabilir. Bu durum nedeniyle çocuklar sık sık yorgun veya halsiz görünebilirler. Çocuklar büyüdükçe viral enfeksiyonlara yakalanma sıklıkları da azalmaktadır.
Çocukların birbiriyle yakın temasta olması nedeniyle viral enfeksiyonlar çocuklar arasında kolayca yayılır. Viral enfeksiyonların çoğu hafif seyirlidir. Bu nedenle sağlıklı beslenme ve yatak istirahati ile viral hastalıkların tedavisi ev ortamında yapılabilir.
Genel olarak viral enfeksiyonlara ait belirtiler 48 saat içinde düzelmiyorsa veya daha da kötüye gidiyorsa uzman bir doktor tarafından muayene çok önemlidir.
Viral Enfeksiyonlarda Hangi Doktora Gidilir?
Genel olarak viral enfeksiyonların tanı ve tedavisi Enfeksiyon Hastalıkları ve Mikrobiyoloji’nin alanına girmektedir. Enfeksiyon hastalıkları bölümün, viral kaynaklı enfeksiyon hastalıklarının tanı, takip ve tedavisinden sorumludur. İntaniye doktoru olarak da bilinen enfeksiyon hastalıkları uzmanı enfeksiyon ve bulaşıcı hastalıkları ile ilgilenen hekimdir.
Çocuklar ve aileleri pediatri polikliniğine başvurabilir. Özellikle Çocuk Gastroenterolojisi, sindirim sistemi ile ilgili hastalıkların tanı ve tedavisi ile ilgilenen bölümdür.