AIDS (Edinilmiş Bağışıklık Yetmezliği Sendromu), HIV (İnsan Bağışıklık Yetmezliği Virüsü) enfeksiyonunun ilerlemiş evresidir. Bu virüs, bağışıklık sisteminin CD4 hücrelerini hedef alarak vücudun enfeksiyonlarla savaşma yeteneğini zayıflatır. Tedavi edilmediğinde ölümcül olabilen bu hastalık, modern tıbbi gelişmeler sayesinde kronik bir sağlık durumu olarak yönetilebilmektedir.
HIV/AIDS Nasıl Bulaşır?
Virüs üç ana yolla bulaşır:
- Korunmasız Cinsel İlişki: En yaygın bulaşma yoludur (vajinal, anal, oral).
- Kan Yolu: Enfekte kan nakli, ortak enjektör kullanımı veya kesici-delici alet yaralanmaları.
- Anneden Bebeğe: Gebelik, doğum veya emzirme sırasında bulaş riski %15-45 arasındadır.
Belirtiler ve Evreler
-
Akut Enfeksiyon (2-4 hafta):
- Ateş, boğaz ağrısı, lenf bezlerinde şişlik
- Kas-eklem ağrıları ve gece terlemeleri
- Döküntü (gövdede kırmızı lekeler)
-
Klinik Latent Dönem (Yıllarca sürebilir):
- Belirtisiz seyir, virüs çoğalmaya devam eder.
-
Semptomatik Evre:
- Nedensiz kilo kaybı, kronik ishal
- Tekrarlayan mantar enfeksiyonları
- Ağızda beyaz lekeler (pamukçuk)
-
AIDS Evresi (CD4 <200 hücre/mm³):
- Fırsatçı enfeksiyonlar (Pnömoni, tüberküloz)
- Kaposi sarkomu (cilt kanseri türü)
- Nörolojik bozukluklar (demans, periferik nöropati)
Tanı Yöntemleri
- Antikor/Antijen Testleri: En erken 18. günde pozitifleşir (4. nesil testler).
- PCR Testi: Virüsün genetik materyalini tespit eder (doğum sonrası bebeklerde altın standart).
- Hızlı Testler: Tükürük veya parmak ucu kanıyla 20 dakikada sonuç.
Tedavi ve İlaçlar
Antiretroviral tedavi (ART) ile:
- Kombinasyon Terapisi: 3 farklı sınıftan en az 2 ilaç kullanılır (örn: Tenofovir + Emtrisitabin + Dolutegravir).
- Etki Mekanizması: Virüsün çoğalmasını baskılar, CD4 sayısını artırır.
- Başarı Kriteri: Düzenli kullanımda viral yük "tespit edilemez" seviyeye iner.
Korunma Stratejileri
- Pre-Exposure Proflaksi (PrEP): Yüksek riskli gruplarda günlük ilaç kullanımı (%99 koruma).
- Post-Exposure Proflaksi (PEP): Şüpheli temastan sonra 72 saat içinde başlanan 28 günlük tedavi.
- Güvenli Cinsellik: Kondom kullanımı ve düzenli test.
- Anneden Bebeğe Geçiş Önleme: Gebelikte ART ile risk <%1’e düşer.
AIDS ile Yaşam
- Beslenme: Yüksek proteinli diyet, bağışıklık destekleyici gıdalar (C vitamini, çinko).
- Egzersiz: Direnç egzersizleri kas kaybını önler.
- Psikolojik Destek: Depresyon oranları %40’ı bulduğundan terapi önemlidir.
Türkiye’de Durum
Sağlık Bakanlığı verilerine göre 2023’te:
- 32.000 kayıtlı HIV+ hasta
- Yıllık yeni vaka: 2.500
- Ücretsiz ilaç erişimi ve danışmanlık hizmetleri mevcuttur.
Yeni Gelişmeler
- Uzun Etkili İlaçlar: Ayda 1 enjeksiyon formları (Cabotegravir).
- Fonksiyonel Tedavi: "Berlin Hastası" örneğinde olduğu gibi kök hücre nakli ile tam iyileşme.
- Aşı Çalışmaları: mRNA teknolojili aşılar Faz 3 denemelerinde.
