Travma

Travma Nedir?

Travma dıştan mekanik bir etki sonucu gelişen, bir dokunun, bir veya daha fazla organın ve vücudun pek çok bölümünden herhangi birinin yapısını ve bütünlüğünü bozan her türlü durumdur. Bir diğer anlamıyla travma; kişinin ruhsal yaşamında olumsuz etki yaratan herhangi bir olaya denir. Travmanın 2 türlü tanımının olması travmanın; hem fiziksel hem de ruhsal olarak gelişebilmesi sonucudur.

Fiziksel travma insanlık tarihinin varlığından beri var olan; dıştan herhangi bir etkiyle gelişen, en ufak bir doku ezilmesinden çok büyük organ yaralanmalarını kapsayan travma türüdür. Fiziksel travmalarda hastanın genel durumunun acil olarak düzeltilmesi çok önemlidir.

Ruhsal travmalar ise özellikle yerleşik yaşama geçişin artmaya başlamasıyla beraber artış gösteren travma türüdür. Bu travma türünde hastalar geçmişte yaşadıkları herhangi bir olayı atlatamaz, o olayı unutamazlar ve buna bağlı olarak da yaşam kalitesi düşer. 

Travma Türleri Nelerdir?

Travmalar gelişim mekanizmasına göre ikiye ayrılır;

• Fiziksel Travmalar: Fiziksel travmalar kişinin dışardan bir darbe alması sonucu gelişen travma türüdür. Geliştiği organa yada dokuya göre en sık görülen fiziksel travmalar şunlardır:
• Kafa Travması
• Beyin Travması(Kranioserebral Travma)
• Doğum Travması
• Savaş Travması(Savaş sonucu vücutta meydana gelen travma)
• Okluzal Travma(Dişlerde meydana gelen travma türü)
• Boyun Travması
• Göz Travması
• Testis Travması
• Penis Travması
• Toraks Travması(Göğüs boşluğunda meydana gelen travma)
• Tırnak Travması
• Ruhsal Travmalar(Psikolojik Travmalar): Ruhsal travmalar; kişide yaşanan herhangi bir olay yada olaylar sonrası meydana gelen, sıklıkla ruhsal çökkünlükle birliktelik gösteren travma türüdür. Bu Travmalar fiziksel travmalar kadar olmasa da yine de acil olarak tedavi uygulanması gereken travma türüdür. Çünkü psikolojik travmalar; kişinin yaşam kalitesini oldukça olumsuz yönde etkiler.

Travma Belirtileri Nelerdir?

Travmada görülen belirtiler; fiziksel ve ruhsal travmaya göre farklılık gösterir. Travma yaşayan kişilerde en sık görülen semptomlar şunlardır:

• Travma Sonrası Stres Bozukluğu: Travma sonrası stres bozukluğu özellikle ruhsal travmalar sonrası en sık gözlenen belirtilerin başında gelir. Travma sonrası stres bozukluğunda kişi daima ruhsal travmaya maruz kaldığı anı hatırlar ve bu anı unutamaz. Buna bağlı olarak da hırçınlık, sinirlilik, ağlama krizleri gibi semptomlar da eşlik eder.
• Depresyon: Depresyon; ruhsal travmaya maruz kalan hastalarda travma sonrasında sık rastlanan bir semptomdur. Özellikle bir yakınını kaybeden, tecavüze uğrayan, ölüm tehlikesi yaşayan kişilerde bu olaylar geçtikten sonra yoğun depresif ataklara rastlanabilir.
• Aşırı Uyku Hali: Aşırı uyku hali ruhsal travmaya uğrayan ve buna bağlı olarak da depresyon atağı geçiren kişilerde; depresyonun bir semptomu olarak kendini gösterir.
• Kilo Kaybı: Kilo kaybı hem fiziksel travma sonrası, hem de ruhsal travmadan sonra rastlanılabilecek bir semptomdur. Fiziksel travma sonrası vücudun yoğun enerji ihtiyacı, ruhsal travma sonrası da depresyonla birlikte yemek yemenin azalması kişide kilo kaybının nedenini açıklar.
• Anksiyete: Anksiyete; ruhsal travmaya uğrayan kişiler çok sık görülen bir semptomdur. Özellikle yanlışlıkla birine arabayla çarpan, taciz yada tecavüze uğrayan, birinin ölüm anına şahit olan kişilerde bu olaylar sonrası yoğun bir panik durum meydana gelir. Kişi rüyalarında bile bu anları görür ve buna bağlı yaşam kalitesi düşer.
• Baygınlık: Baygınlık; özellikle kafa travmasına ve büyük damar yaralanması travmasına maruz kalan kişilerde sık görülen bir semptomdur. Baygınlık nedeni kişide beyne yeterince kan gitmemesine bağlı beynin kendini koruma altına alması mekanizmasından dolayıdır.
• Travma Bölgesinde Şişlik ve Morluk: Travma bölgesinde şişlik ve morluk; fiziksel travmaların hemen hepsinde rastlanabilir. En küçük doku ezilmesinden; büyük doku yaralanmalarına kadar pek çok travma türünde travma bölgesinde şişlik ve morluk gelişebilir.
• Travma Bölgesinde Kemik Kırıkları(Açık Kırıklar): Bazı travmalarda; travma bölgesinin altındaki kemik dokuya yoğun yük biner. Bu yükü taşıyamayan kemikler kırılır ve kırılan kemik deriyi de yırtarak dışarı açılabilir.
• Gözlerde Morluk(Rakun Gözü): Gözlerde morluk; özellikle kafa travması yaşayan kişilerde sık görülen bir semptomdur.
• Vücutta Yaygın Ağrı: Vücutta yaygın ağrı travmaların hemen hepsinde görülen bir semptomdur.
• Travma Bölgesinde Kanama: Travma bölgesinde kanama; travma bölgesinde var olan damarların yırtılmasına bağlı olarak gelişen bir semptomdur.
• Nefes Darlığı: Bazı solunum yolu ve akciğer travmalarında; kişide nefes darlığına rastlanabilir.

Travma Nedenleri Nelerdir?

İnsanoğlunun varlığından beri travmalar hep var olmuştur. Özellikle yerleşik yaşama geçiş, şehirleşme gibi etkenler bu travmaların görülme sıklığını arttırmıştır. Travmalar pek çok nedene bağlı olarak gelişebilir. Ancak travmaya yol açan en sık etkenler şöyle sıralanır:

• Trafik Kazaları
• Yüksekten Düşme 
• Kesici ve Delici Alet Yaralanmaları
• Doğum(Doğum Travmalarına Yol Açan Doğumlar)
• Savaşlar 
• Cinsel Birliktelik (Penis Travmalarına Yol Açan Cinsel Birliktelik)
• Taviz ve Tecavüzler
• Ani Ölümler

Travma Teşhisi

Fiziksel ve ruhsal travmanın teşhisi; genellikle hastanın bu konuyu dile getirmesi ile (anamnezin sorgulanması sonucu) ortaya konur. Ancak fiziksel travmada var olan travmanın vücutta yarattığı etkiyi, travmanın şiddetini araştırmak için bir dizi tanı yöntemlerine başvurulabilir. Bu yöntemler;

• Anamnez: Anamnez; hastanın hastalığı hakkında var olan şikayetlerini dile getirmesi durumudur. Fiziksel yada ruhsal travma yaşayan hastalar var olan şikayetlerini hekime söyler. Hekim bu şikayetlerin ne zamandır var olduğunu, şikayetlerin altta yatan etkenini sorgular. 
• Fizik Muayene: Fizik muayene; özellikle fiziksel travmaya maruz kalan kişilerde çok önemlidir. Bu kişilerin vücutlarında var olan morluk ve şişlikler, açık kırıklar, solunum seslerindeki düzensizlikler yada nabız sayılarındaki bozulma hekime travmanın şiddeti hakkında fikir verir.
• Ultrasonografi(USG): Ultrasonografi ses dalgaları kullanılarak görüntünün oluşturulduğu bir görüntüleme yöntemidir. Bu yöntemle; hastanın vücudundaki organların travmadan etkilenme düzeyi incelenebilir.
• Bilgisayarlı Tomografi (BT): Bilgisayarlı tomografi X ışını kullanılarak görüntünün oluşturulduğu bir görüntüleme yöntemidir. Bu yöntem hastada var olan kemik ve bağ yaralanmalarını, ani gelişen kanamaları çok iyi gösterir.
• Manyetik Rezonans Görüntüleme (MR): Manyetik rezonans görüntüleme manyetik alan kullanarak görüntünün oluşturulduğu bir görüntüleme yöntemidir. Bu yöntemle hastanın organlarında var olan yaralanmalar hakkında net bir fikir edinilebilir.
• Kan Tahlili: Kan tahlili; hastadan alınan kanın laboratuvar ortamında incelenmesi ile ortaya çıkan bir sonuçtur. Bu tahlille hastada var olan kanama miktarı, hastanın vücudunda bulunan ve hayati önem taşıyan iyonların düzeyi hakkında fikir edinilir. 

Travma Tedavisi

Travmanın tedavisi; travmaların türüne göre değişiklik gösteren tedavi türüdür. Ruhsal travmaların tedavisinde Terapi Yöntemlerine başvurulabilir. Bu yöntemler; kişide var olan travmanın gerçekleştiği zaman hakkında konuşulması, travmanın sona erdiğine hastanın ikna edilmesi ile gerçekleşir. Bu hastalara bazen Medikal Tedavi uygulamaları da yapılabilir.

Fiziksel travma yaşayan hastalarda ise ilk olarak yapılması gereken Sıvı Elektrolit Tedavisidir. Bu tedavide hastanın travma sonucu kaybettiği sıvılar dışarıdan yerine konmaya çalışılır. Bazen bu hastalarda yoğun kanama varlığında Kan Transfüzyonu (Kan Nakline) de başvurulabilir.

Fiziksel travma yaşayan hastalarda var olan kanamalar durdurulamıyorsa; hastada ciddi doku ve organ yaralanmaları mevcutsa hastaya acil Cerrahi Girişim uygulanabilir.

Travmada Kullanılan İlaçlar

Travmada kullanılan ilaçlar travmanın türüne göre farklılık gösterir. Buna göre travmada kullanılan ilaçlar;

• Antidepresan İlaçlar: Bu ilaçlar; ruhsal travma yaşayan hastalarda var olan travmanın yarattığı depresyon, anksiyete bozukluğu, panik atak gibi şikayetleri azaltan ilaçlardır. İçerik olarak sertralin, fluoksetin, duloksetin, venlafaksin, essitalopram, alprazolam gibi maddeler barındıran bu ilaçların yan etkileri arasında uyku hali, kas ağrısı, halsizlik, mide bulantısı, baş dönmesi, odaklanma problemleri gibi semptomlar gözlemlenebilir. Bu semptomlar hastayı rahatsız edecek düzeye ulaşırsa hekime başvurulmalıdır.
• Sıvı Tedavisi: Sıvı tedavisi; fiziksel travmaya maruz kalan hastaların tedavisinde çok önemli yere sahip olan bir tedavi yöntemidir. Bu yöntemde hastaya damar yolu ile % 0.9 luk NaCl(sodyum klorür )verilir. Bu yolla hastanın kaybettiği sıvı geri kazandırılmaya çalışılır.
• Elektrolit Tedavisi: Elektrolit tedavisi; fiziksel travmanın medikal tedavisinde oldukça önemli bir yere sahiptir. Bu kişilerde; var olan elektrolit eksikliğini dengelemek için dışarıdan kalsiyum, magnezyum, potasyum, sodyum gibi iyonlar verilir. Bu iyonlar vücudun pek çok sisteminde oldukça önemli görevlere sahip olduğu için verilirken çok dikkatli olunmalı ve takibi iyi yapılmalıdır.
• Ağrı Kesici İlaçlar: Bu ilaçlar; hastada var olan ağrının azaltılmasına yönelik olarak kullanılan ilaçlardır. İçerik olarak parasetamol, ibuprofen, naproksen, diklofenak, morfin gibi maddeleri barındıran bu ilaçların yan etkileri arasında bulantı, kusma, kabızlık, ishal, halsizlik, iştahsızlık gibi semptomlar görülebilir.

Travmada Ameliyat

Fiziksel travmada ciddi bir damar yaralanması yada organ yaralanması, yada her ikisinin birlikte olduğu yaralanmalarda çoğunlukla acil cerrahi girişim uygulanır. Bu uygulamada yaralanma bölgesi ve yaralanma şiddetine göre Kalp ve Damar Cerrahisi uzmanı, Beyin Cerrahisi uzmanı, Genel Cerrahi uzmanı, Göğüs Cerrahisi uzmanı, Ortopedi ve Travmatoloji uzmanlarından biri veya birkaçı birlikte ameliyatı gerçekleştirir.

Ameliyat sonrası hastanın genel durumuna göre hasta servise yada yoğun bakım ünitesine götürülür. Burada gözlemlenen hasta tüm değerleri normalleştirilmeden taburcu edilemez.

Travmada Hangi Doktora Gidilir?

Fiziksel travma acil tanı ve tedavi gerektiren bir durumdur. Fiziksel travma ile pek çok bölüm ilgilenebilir. Ancak genellikle travmaya uğrayan hastalar acil servise başvurur. Acil servis hekimi hastayı muayene eder, gerekli tetkikleri uygular. Sonrasında gerekli gördüğü bölüme (ortopedi ve travmatoloji, beyin ve sinir cerrahisi, göğüs cerrahisi, genel cerrahi, kalp ve damar cerrahisi gibi bölümlere) hastayı yönlendirir.

Ruhsal travma ile ilgilenen esas bölüm psikiyatri bölümüdür. Psikiyatri uzmanı hastayı muayene eder, gerekli gördüğü sorularla hastada var olan hastalığı anlamaya çalışır. Hastalığa bu şekilde tanı koymuş olur.