Psikolojik travma, kişinin zihinsel ve duygusal dengesini bozan, ani veya sürekli stres yaratan olaylar sonucu ortaya çıkar. Savaş, kaza, taciz, doğal afet veya kronik ihmal gibi deneyimler, beyindeki stres tepki sistemlerini kalıcı olarak değiştirebilir. Bu yazıda travmanın nasıl işlediği, etkileri ve modern tedavi yaklaşımlarını ele alıyoruz.

Psikolojik Travma Türleri

• Akut Travma: Tek seferlik olaylar (trafik kazası, saldırı).
• Kronik Travma: Uzun süreli maruziyet (şiddetli aile içi çatışma, savaş).
• Kompleks Travma: Çocuklukta başlayan çoklu travmalar (ihmal, duygusal istismar).

Travmanın Beyindeki Etkileri
Travmatik deneyimler, amigdalanın aşırı aktivasyonuna ve prefrontal korteksin işlev kaybına yol açar. Bu durum:

• Tehlike algısının bozulması,
• Duygusal regülasyon yetisinin zayıflaması,
• Anıların fragmanlar halinde depolanmasıyla sonuçlanır.

Belirtiler: Fiziksel ve Duygusal İşaretler

• Fiziksel: Uykusuzluk, nedensiz ağrılar, çarpıntı.
• Duygusal: Sürekli tetikte olma hali, öfke patlamaları, suçluluk hissi.
• Bilişsel: Konsantrasyon kaybı, karar verme güçlüğü.
• Davranışsal: Sosyal izolasyon, madde kötüye kullanımı.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) Kriterleri

1. Olaya dair istemsiz flashback’ler,
2. Travmayı hatırlatan durumlardan kaçınma,
3. Olumsuz bilişsel değişimler ("Dünya tehlikeli bir yer"),
4. Aşırı uyarılmışlık (irkilme tepkisinin artması).

Kanıta Dayalı Tedavi Yöntemleri

• EMDR (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma): Travmatik anıların işlenmesini sağlayan 8 aşamalı protokol.
• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Çarpık düşüncelerin yeniden yapılandırılması.
• Somatik Deneyimleme: Bedensel duyumlar üzerinden duygu regülasyonu.
• Nörofeedback: Beyin dalgalarının eğitimiyle semptom kontrolü.

İlaç Tedavisinin Rolü
SSRI grubu antidepresanlar (Sertralin, Paroksetin) TSSB semptomlarını %40-60 azaltır. Prazosin ise travma kaynaklı kabusları kontrol etmede etkilidir. İlaçlar tek başına yetersiz kalır; terapi ile kombine edilmelidir.

Travma ve Beden İlişkisi
Travma yaşayan kişilerin %75’inde somatik belirtiler görülür:

• Fibromiyalji,
• İrritabl bağırsak sendromu,
• Açıklanamayan baş ağrıları.
  Bu nedenle tedavide yoga ve nefes teknikleri gibi beden odaklı yöntemler önem taşır.

İyileşme Sürecini Destekleyen Faktörler

• Güvenli Bağlanma: Terapist-hasta ilişkisinde tutarlılık,
• Anlamlandırma: Travmanın yaşam hikayesine entegrasyonu,
• Toplumsal Destek: Akran dayanışma gruplarının rolü.

Travma ve Toplumsal Cinsiyet
Kadınların travma sonrası TSSB geliştirme olasılığı erkeklerden 2 kat fazladır. Bunun temel nedenleri arasında cinsel şiddet maruziyeti ve sosyoekonomik eşitsizlikler yer alır.

Çocukluk Travmalarının Uzun Vadeli Etkileri
ACE (Olumsuz Çocukluk Deneyimleri) çalışmasına göre, 4+ travmatik deneyimi olanlarda:

• Kronik akciğer hastalığı riski 3.9 kat,
• Depresyon riski 4.6 kat artar.

Kriz Anında İlk Psikolojik Yardım

1. Fiziksel güvenliği sağlama,
2. Duygusal şok halini normalleştirme,
3. Temel ihtiyaçların karşılanması,
4. Sosyal destek ağlarını harekete geçirme.

Travma Duyarlı Yaklaşımın İlkeleri

• "Bu davranışın altında yatan travma ne olabilir?" sorusunu sormak,
• Güçlendirici dil kullanmak ("kurban" yerine "travma yaşayan kişi"),
• Seçim hakkı sunarak kontrol duygusunu geri kazandırmak.