BUN

Kan Üre Azotu (BUN) Nedir?

Kan üre azotu (BUN) testi, kandaki azot yani nitrojen miktarının belirlenmesi için uygulanan bir kan testidir. Üre, karaciğerde vücuttaki proteinler parçalandığında üretilerek kan dolaşımı ile böbreklere salınan ve daha sonra böbrekler tarafından filtrelenerek vücuttan idrarla atılan atık bir üründür. Seviyelerindeki anormallikler, böbreklerin çalışma düzeninin bir göstergesidir. 

Kanda az miktarda üre olması normaldir. Çünkü bu süreç bir döngü halinde sürekli devam etmektedir. Ancak çok fazla üre azotu olması, uygun şekilde filtrelenmediğini gösterirken; böbreklerde olası bir soruna işaret edebilir. Böbrekler normal olarak kandaki üreyi çıkaramazsa, BUN seviyesi yükselir. Her BUN yüksekliği böbreklerde bir sorun olduğu anlamına gelmez. Çünkü kalp yetmezliği, dehidrasyon veya yüksek protein içeren bir diyet de kandaki üre azotu seviyelerini yükseltebilir. Ayrıca karaciğer hastalığı veya hasarı da BUN seviyelerini düşürebilir. 

BUN testinin doğru tanı koymak için çoğunlukla kan kreatinin testi gibi farklı kan testleriyle birlikte uygulanması gerekir. Kan üre azotu testi yapılmasını gerektiren diğer durumlar şu şekilde sıralanabilir;

• Sindirim sistemi kanaması
• İdrar yolu tıkanıklığı 
• Sindirim sistemi kanamaları
• Kalp yetersizliği
• Yetersiz beslenme
• Dehidrasyon (susuzluk)
• Karaciğer hasarı
• Kan dolaşım sorunları 

Ayrıca kan üre azotu testi diyaliz tedavisinin ne kadar etkili olduğunun belirlenmesi için de uygulanabilir. Genellikle hastanede yatmayı gerektiren sağlık koşullarında veya diyabet tedavisi esnasında düzenli kontroller ile faydalı bilgiler sağlar.

Kan Üre Azotu (BUN) Normal Değerleri Kaç Olmalı?

Kandaki üre azotu seviyelerini ölçen BUN testi değerleri, şayet normal aralığın dışındaysa bu bir hastalığın belirtisi olabilir. Ancak değerler hastalığın nedeni hakkında bir bilgi sağlamaz. Bunun yanında serum (kandaki) BUN testi günümüzde böbrek fonksiyonunun değerlendirilmesi için kullanılan tarama testlerinden en yaygın kullanılandır. Kan üre azotu normal değerleri şu şekildedir; 

Erkeklerde

• 1-17 yaş: 7-20 mg/dL 
• 18 yaş: 8-24 mg/dL
• 12 aylıktan küçük hastalar için referans değerler belirlenmemiştir.

Kadınlarda

• 1-17 yaş: 7-20 mg/dL
• 18 yaş: 6-21 mg/dL
• 12 aylıktan küçük hastalar için referans değerler belirlenmemiştir.

Normal değerler ayrıca yetişkinlerde 60 yaşına kadar 6-20 mg / dL, 60 yaşın üzerindekilerde 8 -23 mg/dL olarak bildirilmektedir. Ancak, bu aralıklar muhtemelen laboratuvardan laboratuvara değişir. 

Kan Üre Azotu Nasıl Ölçülür?

Kan üre nitrojen (BUN) testi yaptırırken rutin kan testinde olduğu gibi kol veya parmaktan kan numunesi alınır. Ancak önceki 24 saat içinde çok fazla et veya başka protein tüketilmemelidir. Çünkü yanlış sonuçlar alınmasına yol açabilir. Kan numunesi vermeden 12 saat öncesi aç kalınması gerekip gerekmediği testin yapıldığı laboratuvara göre değişir ancak genelde aç kalınması istenmez. Değerlendirme yapılırken genelde kan kleransı değerleri de alınır ve iki değer klinik bulgularla birlikte bir bütün olarak değerlendirilerek hastalık tanısı konulur.

Hamilelikte Kan Üre Azotu Değerleri Nasıl Olmalı?

Hamilelikte kan üre azotu düşüklüğü, bu süreçte sıklıkla yaşanan bir durumdur. Böbrek fonksiyonları bu süreçte hızlanır. Hamilelik sürecinde böbrek glomerüler filtrasyon ve kan akımı hızında yaşanan %50’lik artış neticesinde idrarda artar. Dolayısıyla içeriğindeki BUN ve kreatinin gibi atık maddelerin seviyeleri kanda düşer. Bunun yanında hamilelikte kan üre azotu normal aralığı; doğum ağırlığı veya gebelik yaşına göre değişebilmektedir. Mesela gebeliğin 32. haftasında 1500 g'ye eşit veya daha büyük bir doğum ağırlığı, BUN değerlerinin 48-49 mg/dl veya daha düşük seviyelerde olmasına neden olabilir.   

Hamileliğin ikinci veya üçüncü trimesterinde düşük BUN seviyesi normaldir ve hemen hemen herkeste ortaya çıkabilir. Bu dönemde kordon üre azotu normal seviyeleri ise 21-40 mg/dL olarak bildirilmektedir. Gebelik yaşına göre normal referans aralığı şu şekildedir;

• Hamile olmayan yetişkin: 7 -20 mg/dL
• İlk üç aylık dönem: 7 -12 mg/dL
• İkinci üç aylık dönem: 3 - 13 mg/dL
• Üçüncü üç aylık dönem: 3 -11 mg/dL

Bu dönemde elde edilen test sonuçlarındaki değerler; klinik bulgular, gebelik yaşı ve doğum ağırlığı gibi diğer faktörlerle bir bütün olarak değerlendirildiğinde değer kazanır.

Bebeklikte Kan Üre Azotu Değerleri Nasıl Olmalı?

Bebeklerde kan üre azotu değerleri yenidoğan dönemde düşük olurken yaşla birlikte artmaya başlar. Bebeklerin, diğer yaş gruplarına göre daha düşük seviyelere sahip olması normaldir. Ancak elde edilen klinik bulgular diğer test sonuçları karşılaştırıldıktan sonra ilerleyen süreçte değerlerde artış gözlenmiyorsa bir sorunun habercisi olabilir. Bebek ve çocuklarda normal referans aralığı şu şekildedir;

• Yenidoğan: 3-12 mg/dL
• Bebek: 5-18 mg/dL
• Çocuklar: 5-18 mg/dL (1.8-6.4 mmol/L) 

Kan Üre Azotu (BUN) Düşüklüğü Nedenleri ve Hastalıklar Nelerdir?

Kandaki üre seviyelerindeki düşüklük nadiren görülen bir durum olmasının yanında nedeni genelde yetersiz veya düzensiz beslenmedir. Bu düşüklüğün diğer nedenleri arasında şunlar bulunur;

• Yetersiz protein alımı 
• Aşırı karbonhidrat alımı
• Karaciğer hastalıkları nedeniyle emilim problemleri ve karaciğer yetmezliği
• Pankreas yetmezliği ve kanseri
• Aşırı radyasyona maruz kalma
• Anabolik steroid veya antibiyotik türü ilaç kullanımı
• Zollinger Ellison Sendromu (ZES)
• Siroz
• İnce bağırsakta Crohn hastalığı
• Gebelik
• Tüberküloz
• Kısa bağırsak sendromu
• Kistik fibroz
• Nefrotik sendrom (idrarda protein kaçağı)
• Aşırı miktarda su tüketimi
• Diyabet
• Pankreasın bir kısmın veya tamamın çıkarılması
• Uygunsuz antidiüretik hormon sekresyonlarının (SIADH)
• Rabdomiyoliz adı verilen ciddi bir kas hasarı

Kan Üre Azotu Düşüklüğü Belirtileri

Kan üre azotu düşüklüğü belirtileri altta yatan nedenlere bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Ancak sık idrara çıkma ve köpüklü idrar gibi belirtiler yaygın olarak şikâyetler arasındadır. Kadınlar ve çocuklar fizyolojik olarak erkeklerden daha düşük BUN seviyelerine sahip olma eğilimindedir.

Kan Üre Azotu Düşüklüğü Tedavisi

Kan üre azotu seviyeleri düşüklüğünde altta yatan nedenlerin tedavisi ile iyileşme sağlanır. Çoğunlukla yetersiz beslenme sonucu oluşan bu durum, diyet düzenlemeleri ile tedavi edilir. Bunun yanında aşırı su tüketiminin altta yatan nedeni doğru bir şekilde tespit ve tedavi edilmelidir. Seviyelerin düşmesine sebep olan birden çok sebep veya farklı bir durum söz konusu ise multidisipliner bir yaklaşımla altta yatan nedenin tedavi edilmesi gerekebilirken, hastalığa göre ilaç veya farklı tedavi koşulları şeklinde olabilir.

Kan Üre Azotu Düşüklüğü Ne İyi Gelir?

Kan üre azotu seviyelerini yükseltmek için alınan tedavi yanında diyette özelikle protein açısından zengin gıdalar tüketilmeye çalışılmalıdır. Bu gıdalar arasında kırmızı ve beyaz et, süt, baklagiller, yoğurt, kabak çekirdeği, peynir, yumurta sayılabilir. Ayrıca karbonhidrat bakımından zengin gıdaların tüketimine sınır getirilmesi değerlerin yükseltilmesine yardımcı olur.

Kan Azotu Düşüklüğü Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Kan üre azotu seviyeleri yükseltilmesine yönelik bir diyet düzenlemesi yapılmaz veya tedavi uygulanmazsa altta yatan hastalıklar daha ciddi sorunlara neden olabilir. Mesela karaciğer, pankreas sorunları yetmezliğe varan ciddi seviyelere ulaşabilir. Bunun yanında protein alımı yetersiz olduğu için kas ve kilo kaybı yaşanırken saçlarda kırılma ve dökülmeler görülebilir. Ayrıca zamanla orantısız bir vücut profili oluşma riski vardır.

Kan Üre Azotu Yüksekliği Nedenleri ve Hastalıklar Nelerdir?

Kan üre azotu yüksekliği kritik değerleri>100 mg/dL civarında ise bu ciddi düzeyde böbrek fonksiyon bozukluğunu gösterir. Ancak her yüksek sonuç böbrek hastalığının bir işareti olmayabilirken, yaş ile birlikte genelde seviyelerde artar. BUN seviyelerinin yüksek olmasının neden ve hastalıkları şu şekilde sıralanabilir;

• Yüksek proteinli bir diyet
• İdrar yolu tıkanıklığı
• Konjestif kalp yetmezliği veya yakın zamanda kalp krizi geçirme
• Yeterli sıvı içmemekten veya başka nedenlerden kaynaklanan dehidrasyon
• Şok
• Stres
• Ciddi yanıklar
• Solunum yolunda kanama
• Yüksek tansiyon
• Antibiyotikler gibi belirli ilaçların kullanımı
• Hamilelik
• Yaşlılık
• Addison hastalığı 
• Şeker hastalığı
• Sindirim sistemi kanaması (mide, bağırsak veya yemek borusu gibi)

Kan Üre Azotu Yüksekliği Belirtileri

Yüksek BUN değeri, genel olarak böbrek ve karaciğer hastalığının ilk işaretlerinden biri olabilir. Seviyelerin yükselmesine neden olan karaciğer ve böbrek sorunlarına ilişkin belirtiler şu şekilde sıralanabilir;

• İştahsızlık
• Özellikle geceleri sık idrara çıkma
• Özellikle yüz, ayak bilekleri, karın ve uyluk çevresinde şişlik ve uyuşma
• İdrar hacminde değişiklik
• Yüksek tansiyon
• İshal
• Mide bulantısı
• Kilo verme veya alma
• İdrara çıkma sırasında yanma hissi
• Kaşıntı
• Ağız kuruluğu
• Yorgunluk ve konsantrasyon veya uyanıklık eksikliği
• Düzensiz uyku
• Köpüklü görünen kahverengi veya kırmızı idrar
• Kas krampları
• Soluk renkli dışkı
• Karın ağrısı ve şişlik
• Gözlerde sarılık ve ciltte beyazlık
• Nefeste amonyak kokusu
• Solunum problemleri
• Kolay morarma
• Özellikle böbreklere yakın bölgede (yan bölge) ağrı

Kan Üre Azotu Yüksekliği Tedavisi

BUN seviyelerinde yüksekliğin tedavi edilebilmesi için altta yatan nedenlere yönelik bir tedavi planı başlatılmalıdır. Mesela böbrekte oluşan bir taştan dolayı yaşanan tıkanıklık dolayısıyla değerler yükseliyorsa, taşın kırılması veya alınmasına yönelik tedavi uygulanmalıdır. Yüksek protein içeren diyet kaynaklı bir kan üre azotu yüksekliği yaşanıyorsa diyette protein alımı azaltılmalı ve seviyeler takip edilmelidir. Bunun yanında alınan ilaçlardan kaynaklı bir değer yüksekliği söz konusu ise ilaçların değiştirilmesi veya doz ayarlaması yapılması gerekebilir.

Kan Üre Azotu Yüksekliğine Ne İyi Gelir?

Kan üre azotu seviyeleri düşürülürken potasyum ve protein oranı düşük olan besinlerin seçilmesi faydalı olur. Bu da diyetin sebze ve meyve ağırlıklı olması anlamına gelir. Bunun yanında tuz kullanımın kontrollü olması gerekir. Maydanoz, rezene çayı, enginar yaprağı, semizotu ve karbonhidrat bakımından zengin pirinç tüketimi de kan üre azotu seviyelerini düşüren besinler arasındadır.

Kan Üre Azotu Yüksekliği Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Kan üre azotu seviyeleri tedavi edilmezse böbrek ve karaciğer sorunları ileri evreye atlayarak organ yetmezliğine kadar gidebilir. Ayrıca bu hastalıklarla beraber yüksek tansiyon, şeker ve kalp rahatsızlıkları gibi pek çok ciddi hastalığı tetikleyebilir veya semptomlarını daha ciddi hale getirebilir.