Akrep Sokması

Akrep Sokması Nedir?

Doğada binden fazla çeşidi bulunan akrepler kuyruklarının ucunda bulunan iğne sayesinde insanları sokup zehirleyebilirler. Kuyruklarında ürettikleri zehri kuyruklarının sonundaki iğne ile dışarı akıtma özelliğine sahiptirler. Akreplerin çok azının öldürücü özelliği bulunmaktadır. 

Ülkemizde bugüne kadar 16 tane akrep türü tespit edilebilmiştir. Bunlardan üçü ise ölümcül açıdan önemlidir: 

• Sarı Akrep: Güneydoğu Anadolu'nun batısında görülmektedir. Sarı akrep son derece zehirlidir. Sarı akrep sokması ölümcül seyredebilir.
• Siyah Akrep: Güneydoğu Anadolu bölgesinde yayılımı sıktır. Siyah akrep sokması ölümcül seyredebilir, siyah akrep zehirli akrep türlerindendir.
• Anadolu Sarı Akrebi: Ülkemizde en sık görülen akrep türüdür.

Çocuklarda (özellikle 6 yaş altı) akrep sokması yetişkinlere göre daha ağır ve ölümcül seyreder. Aynı zamanda 65 yaş üstü bireylerde vücutta farklı rahatsızlıkların bulunması sonucu akrep sokması hastada farklı klinik seyirler gösterebilir ve hastanın ölümüne neden olabilir. 

Baş ve boyun bölgesinden ısırılma daha ağır seyreder. Birden fazla bölgeden ısırılma da akrep sokmasının ağır seyretmesine neden olur.

Akrep Sokması Belirtileri Nelerdir?

Akrep sokması sonucunda hastada ısırılan bölgeye özgü ve tüm vücudu etkileyen belirtiler oluşur. Akrep zehrinin (venom) içinde nörotoksin (sinirlere etkiyen madde), kardiyotoksin (kalbi etkileyen madde), nefrotoksin (böbrekleri etkileyen madde), fosfolipaz, fosfodiesteraz, hyaluronidaz, serotonin gibi maddeler bulunur. Bu maddeler vücudun birçok bölgesini etkiler.

• Lokal Belirtiler: Özellikle nörotoksin içeren akrep sokmalarında sokma yerinde ağrı oluşur. Akrep sokmasında ilk şikayet genellikle ağrıdır. Bu ağrının oluşma nedeni zehir içindeki serotoninden kaynaklı olduğu düşünülür. Hastada sokma bölgesinde kaşınma da oluşabilir. Kızarıklık, sokma bölgesinde ödem gelişmesi, sık olmamasına rağmen sokulan bölgede uyuşukluk diğer lokal bulgulardandır. 
• Sinir Sistemi Belirtileri: Akrepte bulunan zehir insana geçtiğinde içerdiği maddeler vesilesiyle sinirlerin aşırı uyarımına neden olur. Sempatik ve Parasempatik sinir sistemlerinin -özellikle sempatik- aşırı uyarımı olur. Sempatik sinir sistemi vücudumuzun aktivitesini artırıcı etki yapar. Bu da hastanın kalp atışının artmasına, terlemesine, midesinin bulanmasına, kaslarının kasılmasına neden olur.

Aynı zamanda hastada bulanık görme, yutkunma güçlüğü, aşırı yorgunluk gibi belirtiler de görülebilir.

• Kalp ve Damar Belirtileri: Akrep zehri sempatik sinir sisteminin sinirlerinde artmış uyarılara sebep olması sonucu hastada Adrenalin ve Noradrenalin  salınımında artış olur. Bunun sonucunda damarlarda daralmalar olur ve hastanın tansiyonu yükselir. Hastanın kalp hızı artar, kalp kasının fonksiyonunda bozulmalar olabilir. Böylece hastada kalp kaynaklı şok ve akciğer ödemi oluşur. Eğer bu belirtiler oluşursa hastada ve tedavi edilmezse 3-4 saat içinde ölüm gerçekleşebilir.

Akrep Sokması Sonucu Neler Olur?

Akrepler avlanma ve savunma amaçlı olarak zehirlerini kullanırlar. Akrep zehri insan vücudunda damarlar aracılığıyla ilerler. Akrep sokmasından 4-7 dakika içinde zehir insan damarlarına ulaşır. 30 dakika içinde zehrin konstantrasyonu pik yapar. 

Akrep zehri içinde değişik maddeler bulunur. Bu maddeler nörotoksin, kardiyotoksin, nefrotoksin, hyaluronidaz enzimi, histamin maddesi, serotonin, sitokin salgılatıcı madde gibi maddelerdir. Bu maddeler insan vücudunda sinirleri, kalbi, damarları ve böbrekleri etkiler. 

İnsan vücudunda sinirler ileti akışını Kalsiyum, Sodyum, Potasyum gibi maddelerin hücre içine giriş ve çıkışı sayesinde sağlar. Zehir içindeki bu maddeler hücre zarlarına bağlanarak, bu iyonların giriş çıkışını kontrol eden kanalların sürekli açık kalmasını sağlarlar. Bu nedenle sürekli bir sinir uyarımı gerçekleşir. Ayrıca hücrelerden Adrenalin ve benzeri maddelerin salınımını sağlayarak insan vücudunun aktivitesinin artışına neden olurlar. Kalp hızı artışı, damarlarda daralma, tansiyon artışı, terleme gibi belirtiler ortaya çıkar.

Zehrin bu etkileri sonucu kalp, akciğer gibi hayati organlar etkilenir. Hastada kalp yetmezliği, kalp krizi, akciğerde ödem gelişmesi ve şok oluşabilir. Oluşan bu durumlar hastanın ölmesine neden olur.

Akrep Sokması Teşhisi

• Hikaye: Akrep sokması tanısı hastanın öyküsüyle konur. Hastanın veya yakınlarının verdiği bilgilerle akrep sokması tanısı konup uygun tedavi başlanır.
• Kan Testi: Akrep sokmasına ait özel bir laboratuvar testi yoktur. Rutin laboratuvar testleri uygulanır. Beyaz kan hücrelerinde artış görülebilir. Kalsiyum ve sodyumun kan değerlerinde düşme oluşabilir. Kalpte oluşmuş olabilen hasara göre kalp kaynaklı enzimler (troponin, CKMB) yükselebilir.
• EKG: Zehrin kalbe verdiği zararı gözlemleyebilmek için EKG yapılabilir. Bu sayede hastada kalp krizi ya da buna benzer bir durumun varlığı tespit edilip tedavi yöntemi değiştirilebilir.
• Arteriyel Kan Gazı: Hastanın solunum durumunu gözlemlemek ve damarlarında bulunan oksijen miktarını ölçmek için bakılabilir.

Akrep Sokması Tedavisi

Akrep sokmasında hasta tedavi edilmeden önce hastalığının sınıflandırılması gerekir. Buna göre hastaya uygulanacak tedavi değişmektedir.

• Hafif: Hastada sadece ısırılan bölgede hafif bulgular vardır. Hastanın sistemik bir bulgusu yoktur.
• Orta: Hastada bulgular artar ve sistemik belirtiler çıkar.
• Ağır: Yaşamı tehdit eden ağır bulgular vardır hastada.

Hafif vakalarda hastaya antivenom verilmesine gerek yoktur. Orta ve ağır vakalarda ise hastaya antivenom verilebilir.

Tedavide şu basamaklar uygulanır;

• Akrep sokması yarası temiz tutulmalıdır. Hastanın yarası sabunlu suyla yıkanır, dezenfektan da kullanılabilir. Lokal olarak yara yeri temiz tutulmalı, kesme ve emme gibi işlemler yapılmamalıdır.
• Hasta yatırılıp monitörize edilir. Sağlam koldan hastaya damar yolu açılıp damar yolundan hastaya sıvı desteği verilir.
• Hastaya tetanoz gelişme ihtimaline karşı aşı uygulanır. Akrepler genellikle duvar diplerinde ve toprakta yaşarlar. Buralardan tetanoz mikrobu taşıyabilirler. Bu sebeple hastaya da tetanoz aşısı uygulanır.
• Hastaya akrep antivenomu uygulanabilir. Hastada hafif bulgular varsa uygulanmasına gerek yoktur. Orta ve ağır vakalarda uygulanabilir. Antivenom uygulanmadan önce hastaya “antivenom deri testi” yapılmalıdır. Antivenom, serum fizyolojik ile sulandırılıp hastanın cilt içine uygulanır. 10 dakika beklenir ve hastada alerjik bir reaksiyon gelişip gelişmediği gözlenir. Reaksiyon gelişmediği takdirde antivenom tam doz yapılabilir. Antivenom uygulanacak merkezin tam donanımlı olması gerekir. Hastanın alerjik reaksiyon verip şoka girmesi sonucu müdahale edilmesi gerekebilir.  Antivenom uygulanan hastalarda ağır sistemik bulgular hala devam ediyorsa 1-2 saat sonra tekrar yapılabilir. 
• Hastanın var olan ağrısına yönelik ağrı kesici tedavisi de yapılabilir. Uygun ağrı kesici seçilmelidir.
• Hastanın durumuna göre hastaya oksijen desteği veya mekanik solunum desteği verilebilir.
• Hastada hipertansiyon, taşikardi, terleme gibi sempatik sinir sisteminin yoğun uyarımı sonucu gelişebilecek durumlar varlığında hastaya prazosin uygulanabilir. Özellikle prazosin kullanımı ile hastada akciğer ödemi gelişme sıklığı azalmıştır. Bu da hastaların kaybedilmesini engellemiştir.

Akrep Sokması Tedavi Edilmezse

Akrep ısırığı sonrası akrebin kuyruğunda bulunan zehir kısa sürede insan vücuduna girer. Zehrin damara ulaşması 10 dakikadan kısa sürede olur ve yarım saatten kısa sürede zehir konsantrasyonu pik doza ulaşır. Bu nedenlerle akrep sokmasının kliniği çok hızlı ilerler ve hastayı kısa sürede kalp yetmezliği ve akciğer ödemine sokabilir. 

Her akrep sokması sonucu ciddi ölümcül komplikasyonlar görülmeyebilir fakat her akrep sokmasına ölümcül olabilirliği gözüyle bakılıp yaklaşılmalıdır. Aksi takdirde akrep sokması tedavi edilmezse hasta hayatını kaybedebilir.

Akrep Sokmasına Ne İyi Gelir?

• Akrep zehri damar yoluyla yayılır. Isırılan bölgeye uygulanacak buz uygulaması ile lokal olarak damarlarda daralma olur ve zehrin yayılımı azalır. İlk 2 saat içinde uygulanması fayda sağlar. Çok soğuk uygulama hastanın dokusuna zarar verebilir. Dikkatli olunmalıdır.
• Sokulan bölgeye turnike uygulayarak damar içindeki kan akışını durdurabilir ve zehrin vücuda yayılmasını azaltabiliriz. Fakat bu yöntem zehrin ısırılan bölgeye daha fazla hasar vermesine neden olur. Aynı zamanda uzun süre turnike uygulanması kan akışının uzun süre durmasına ve dokunun kansız kalmasına neden olabilir. Bu nedenle bu uygulamayı yaparken dikkatli ve gözlem altında tutarak yapmak faydalı olur.
• Yara yerinin temiz tutulması sokulan bölgenin hasar görmesini azaltır. Temiz suyla yıkamak faydalıdır.

Akrep Sokmasına Ne İyi Gelmez?

• Akrep sokulan bölgeye kesme işlemi yapmak çok zararlıdır. Akrep zehrinin vücuda yayılmasını daha çok artırır. Bu nedenle yara yerine kesi uygulaması yapılmamalıdır.
• Akrep sokulan bölgeyi emme işlemi faydasız bir işlemdir. Tam tersine yara yerinin temizliğine zarar vereceği için zararlıdır.
• Yara yerine yaranın temizliğini ve durumunu bozacak maddelerin sürülmesi bölgesel hasar oluşturabilir ve uygulanması zararlıdır.

Akrep Sokması İlaçları

Akrep sokmasında kullanılacak ilaçlar zehre karşı kullanılan ilaçlar ve zehrin oluşturabileceği komplikasyonları önleyecek ilaçlar olarak ikiye ayrılır.

Akrep sokmasında zehre yönelik olarak antivenom kullanılır. Ağır ve orta vakalarda kullanılır. Hastaya antivenom verilmeden önce hastaya antivenom deri testi yapılmalıdır. Test sonucunda hasta uygunsa tam doz antivenom uygulanır. Antivenom uygulanması sonucu hastada alerjik reaksiyon ortaya çıkabileceği için antivenom uygulanımı tam donanımlı bir merkezde yapılmalıdır. Antivenom uygulanımı sonrası hastada sistemik bulgular devam ediyorsa antivenom tekrarlanabilir. 

Hastalarda akrep sokmasında akrepten insana tetanoz bulaşma ihtimaline yönelik tetanoz aşısı uygulanır. Bu sayede hastayı tetanoza karşı korumuş oluruz.

Akrep zehri sonrası hastada gelişebilecek komplikasyonlara yönelik kullanılacak ilaçlar ise prazosin, dobutamin ve sodyum nitroprussid'dir.

Akrep zehri sempatik aktivitelerin artışına ve haliyle hipertansiyon, terleme artışı, kalp hızı artışı gibi belirtilere neden olur. Bu belirtilerin bulunduğu hastalarda prazosin kullanılır. Sinir uyarımını azaltarak hastaların akciğer ödemine girmesini engeller. 

Dobutamin akciğer ödemi gelişen hastalarda kullanımı faydalıdır.

Sodyum nitroprussid hastanın tansiyonunun düşürülmesinde faydalıdır.

Bazı hastalarda nöbet geçirme durumu da olabilir. Bu tür hastalarda nöbetler için diazepam kullanılabilir.

Hastanın ağrılarını dindirmek için ağrı kesici kullanılabilir. Fakat ağrılar için morfin kullanılmamalıdır. Hastanın kalbinde ritim bozukluklarına neden olabilir.

Tüm bu ilaç ve tedaviler doktorlar tarafından yapılmalı ve kontrol edilmelidir.

Çocuklarda ve Bebeklerde Akrep Sokması

Akrep sokması çocuklarda ve bebeklerde daha ölümcül seyretmektedir. Ölüm oranı açısından yetişkinlere göre daha yüksek bir ölüm oranı bulunmaktadır, özellikle 6 yaş altında bu oran daha da artmaktadır. Zehir/Vücut oranı daha yüksek olması bu duruma neden olur ve çocuk vücudu zehri tolere edemez. Bu nedenle her 6 yaş altı çocukta akrep sokması vakasında antivenom uygulaması tavsiye edilmektedir.

Akrep Sokması için Hangi Doktora Gidilir?

Akrep sokması acil bir durumdur. Bu nedenle hastaların sokma olayı gerçekleşir gerçekleşmez hastanelerin acil bölümüne başvurmaları gerekir. Eğer hastada belirtiler çok fazla ve ağırsa ambulans eşliğinde tam donanımlı bir acil servise gidilmesi lazımdır. Çünkü ağır vakalarda hastalara zehre karşı antivenom verilir. Antivenom bazı hastalarda hastanın alerjik şoka girmesine neden olabileceği için bu durumda müdahale edilebilecek bir merkeze başvurulması faydalıdır.

Her akrep sokması zehirlenme yapmaz fakat her akrep sokması vakasının zehirlenme yaptığı düşünülerek hareket edilmelidir. Hastanın akrep sokmasını gördüğü anda başvurması ya da görmeyip belirtileri hissettiği ilk anda vakit kaybetmeksizin hastaneye başvurması son derece hayatidir.