Hiperparatiroidi

Hiperparatiroidi Nedir?

Hiperparatiroidi, paratiroid bezlerinin kana çok fazla paratiroid hormonu salmasıdır. Paratiroid bezinin iyi huylu veya kötü huylu tümörleri sebep olabilir. Paratiroid bezleri tiroid bezinin arkasına konumlanmıştır. Boyutları pirinç tanesi büyüklüğünde olup genellikle 4 adettirler.

Paratiroid bezi, paratiroid hormonu üretir. Paratiroid hormonu kandaki kalsiyum seviyelerini düzenler. Kalsiyum paratiroid bezinde baskılayıcı yani çalışmasını azaltıcı etki gösterir. Eğer kanda kalsiyum seviyeleri düşer ise bu baskı azalır ve paratiroid hormon üretimi artar. Paratiroid hormonun görevi kandaki kalsiyum seviyelerini yükseltmektir.

Kalsiyum vücutta birçok fonksiyonu olan bir elementtir. Ayrıca vücutta bir bez tarafından kontrol altında tutulan tek elementtir. Çünkü kalsiyum sinir sistemi içinde de önemli rollere sahiptir. Kalsiyum seviyelerindeki değişiklik kişiyi depresyona sokabilir. Bu yüzden kandaki kalsiyum seviyesinin belli aralıklarda olması oldukça önemlidir.

Vücutta kalsiyumun rol aldığı en önemli görevler şunlardır:

• Sinir sisteminde elektriksel uyarı iletimini sağlamak
• Kaslarda elektriksel enerjiyi sağlamak
• İskelet sistemini güçlendirmek
• Hücre içinde mesaj iletiminde rol almak
• Süt üretiminde rol almak
• Kan pıhtılaşmasında aracı olmak

Sağlıklı kişilerde kanda kalsiyum yüksekliğinin en sık sebebi hiperparatiroididir. Primer ve sekonder olmak üzere iki tip hiperparatirodi vardır. Primer hiperparatirodi, paratiroid bezinden kaynaklanan sorunlardan dolayı gelişir. Bir ya da daha fazla paratiroid bezinde büyüme görülür. Paratiroid hormonu aşırı üretilir ve kanda kalsiyum seviyelerinin yükselişine yol açar.

Sekonder hiperparatiroidide sorun paratiroid bezinin dışındadır. Kanda kalsiyum düşüklüğüne neden olan bir hastalık paratiroid hormonun sürekli üretilmesine yol açar.

Paratiroid Hormonun Kalsiyum Metabolizması Üzerine Etki Mekanizması

Kanda herhangi bir nedenden dolayı kalsiyum seviyeleri düşer ise paratiroid hormonu üretimi artar.

Kana geçen hormon şu etkileri yapar:

• Kemiklerde depolanan kalsiyum ve fosfatın kana geçmesine neden olur.
• Böbreklerden kalsiyumun atılımını azaltır.
• Böbreklerde D vitamini üretimini hızlandırır. D vitamini bağırsaklardan kalsiyum ve fosfor emilimini arttırır.

Hiperparatiroidi Nedenleri

Hiperparatirodi, paratiroid hormon üretiminde artışa yol açan nedenlerden dolayı görülür. Paratiroid bezinden kaynaklanan sorunlardan dolayı gelişiyor ise primer hiperparatiroidi, bez dışında nedenlerden dolayı gelişir ise sekonder hiperparatiroidi denir.

Primer Hiperparatiroidi

Paratiroid hormonun aşırı artışına yol açan en sık sebep paratiroid bezinde gelişen iyi huylu bir tümördür. Paratiroid adenomu olarak adlandırılan, sayıca bir paratiroid bezinde görülen büyüme primer hiperparatiroidinin %70 nedenidir. Bu tümörler asla kanserleşmezler ancak kanda kalsiyum yüksekliğine yol açtıkları için zamanla diğer dokulara zarar verirler.

Paratiroid adenomu bazı birlikte görülen genetik hastalıkların bir parçası olabilir. Multiple Endokrin Neoplazi tip 1 (MEN1) ve Multiple Endokrin Neoplazi Tip 2A (MEN2A) genetik geçişli birkaç hastalığı içinde barındıran hastalık gruplarıdır. Paratiroid adenomu bu sendromların içinde yer alır.

Ailesel hiperparatirodi MEN1 ve MEN2A sendromları dışında gelişir. Kromozomda bozukluk olur.

Sekonder Hiperparatiroidi

Sekonder hiperparatirodi kanda kalsiyum seviyelerini düşüren bir hastalığın yol açtığı hiperparatirodi tipidir. Paratirod bezi kalsiyum düşüklüğünü düzeltmek için fazla çalışır.

• Şiddetli kalsiyum eksikliği: Kişi yeterince kalsiyum almıyor olabilir. Ya da aldığı kalsiyumun bağırsaklarda kana karışmasını engelleyen sindirim bozukluğu vardır.
• Şiddetli D vitamin eksikliği: D vitamini kalsiyum seviyelerinin düzenlenmesinde oldukça önemlidir. D vitamini bağırsaktan kalsiyum ve fosfat emilimini artırır, kemiklerden kana fosfat ve kalsiyum geçişini sağlar.

D vitamini güneş ışığı ile birlikte ciltte üretilir. Besinlerden de bir miktar D vitamini alınır. Yeterince D vitamini alınamaz ise kalsiyum seviyeleri düşer.

• Kronik böbrek yetmezliği: böbrek, D vitaminin aktif formuna dönüştürüldüğü organdır. Kronik böbrek yetmezliğinde fonksiyonunu yerine getiremeyen böbrek D vitamini yetersizliğine neden olur. D vitamini yetersizliği de kalsiyum düşüklüğüne ve dolaylı yoldan paratiroid hormon fazlalığına neden olur. Kronik böbrek yetmezliği sekonder hiperparatirodinin en sık sebebidir. D vitamini, bifosfonatlar gibi bazı ilaçlar paratiroid hormonunu düşürebilir.

Kronik böbrek yetmezlikli bazı hastalarda paratiroid bezi büyüyebilir ve kendi kendine paratiroid hormonu salgılayabilir. İlaçlar paratiroid hormonunu düşürmek için yetersiz kalır. Buna tersiyer hiperparatiroidi denir. Tedavi olarak büyüyen bez ameliyat ile çıkarılır.

Hiperparatiroidi Risk Faktörleri

Risk faktörü bir hastalığa yakalanma ihtimalini arttıran herhangi bir şeydir. Risk faktörüne sahip olmak o hastalığın kesin görüleceği anlamına gelmeyeceği gibi hastalığa sahip olup risk faktörü taşımamak da söz konusudur.

Hiperparatirodi için risk faktörleri şunlardır:

• Menopoza girmiş kadınlar
• Uzun süre kalsiyum veya D vitamini eksikliği olması
• Multipl Endokrin neoplazi tip 1 ve 2A sendromuna sahip olmak
• Kanser tedavisi için boyun bölgesine radyoterapi almak
• Bipolar bozukluk gibi hastalıklarda kullanılan Lityum ilacı kullanmış olmak.

Hiperparatiroidi Belirtileri

Hiperparatiroidi genellikle hastalık belirti ya da bulgu vermeden önce teşhis edilir. Organlardaki hasar kandaki kalsiyum seviyesi yükseldiğinde veya kemikteki kalsiyum seviyesi düştüğünde görülür.

Belirtiler hafif ve hastalığa özgü olmayabileceği gibi şiddetli ve hayatı tehdit edici de olabilir.

Görülebilecek belirti ve bulgular şunlardır:

• Osteoporoz (kemik erimesi)
• Böbrek taşları
• Sık idrara çıkma
• Karın ağrısı
• Halsizlik
• Depresyon
• Kemik ve eklem ağrısı
• Bulantı, kusma
• İştah kaybı

Hiperparatiroidi Teşhisi

Hiperparatiroidinin erken tanı konulması oldukça önemlidir çünkü tedavi edilmediği takdirde kötüleşebilir ve olumsuz sonuçlara neden olabilir.

Kan Testleri

Kanda yüksek seviyede kalsiyum bulunması durumunda emin olmak amacıyla test bir daha tekrarlanır. Kişiden bir süre yemek yememesi istenir ve sonrasında tekrar kandaki kalsiyum seviyelerine bakılır.

Birçok durum kalsiyum seviyelerini yükseltebilir. Ancak bununla birlikte kanda paratiroid hormon yüksekliği olması hiperparatiroidi tanısını kondurur.

İlave Tanısal Testler

Hiperparatiroidi tanısı koyulduktan sonra olası diğer nedenleri bulmak için bazı testler yapılır. Bu testler ile hastalığın yol açtığı diğer durumlar ve hastalığın ne kadar şiddetli olduğu da görülebilir.

Testler şunlardır:

• Kemik mineral yoğunluk testi: Bu test kişide osteoporoz gelişip gelişmediğine bakmak için yapılır. En yaygın kullanılan ölçüm yöntemi DEXA’dır. Özel X-ray cihazları kullanılarak kemikteki depolanmış kalsiyum ve diğer mineralleri miktarı ölçülür.
• İdrar testi: 24 saatlik idrar testi böbreğin ne kadar iyi çalıştığını göstermesi açısından iyi bir araçtır. Böbreğin ne kadar kalsiyum attığı görülebilir. Eğer idrarda az miktarda kalsiyum bulunuyorsa ise hastalık hafiftir denilebilir ve tedaviye gerek kalmayabilir.
• Böbreğin görüntüleme testleri: Hiperparatiroidizme bağlı gelişebilecek bir diğer durum böbrek taşlarıdır. X-ray karın grafisi ile böbrek taşları görülebilir.

Ameliyat Öncesi Görüntüleme Testleri

Tedavi seçeneği olarak cerrahi düşünülüyor ise tümörün boyutunu ve nerede olduğunu görmek için bazı testler yapılabilir:

• Sestamibi paratiroid taraması: Sestamibi aşırı çalışan paratiroid bezinde emilimi fazla olan radyoaktif bir maddedir. Özel görüntüleme yöntemleriyle radyoaktif maddenin yoğunlaştığı yer görülebilir. Sestamibi aynı zamanda tiroid bezi tarafından da emilir bunu önlemek için radyoaktif iyot da birlikte verilir.
• Ultrason: Ultrason ses dalgalarını kullanarak paratiroid ve çevre dokuların görüntülerini çıkarır. Küçük bir cihaz yüksek frekanslı ses dalgaları çıkarır ve paratiroid bezine gönderir. Ses dalgalarının yansıma oranına göre bilgisayar detaylı fotoğraflar çıkarır.

Hiperparatirodi Tedavisi

Primer hiperparatiroidinin tek tedavisi ameliyat ile bezin çıkarılmasıdır. %97 oranında başarı şansı vardır.

Kalsiyum seviyelerinin çok yükselmesi durumunda acil servise başvurmak gerekebilir. Acil serviste kişiye damardan sıvı tedavisi verilir ve hastanın sıvı kaybı önlenmeye çalışılır.

Tedavisiz Takip

Bazı durumlarda tedaviye gerek olmayabilir ve hasta sadece takip edilir. Belli aralıklarla kan kalsiyum seviyeleri ve kemik mineral yoğunluğu ölçülür.

Bu durumlar şunlardır:

• Kalsiyum seviyeleri az miktarda yükselmiş ise
• Böbrekler normal çalışıyor ve böbrek taşı yok ise
• Kemik mineral yoğunluğu normal veya çok az düşük ise
• Başka herhangi bir belirtinin olmaması

Cerrahi

Cerrahi Primer hiperparatiroidide en yaygın kullanılan tedavi yöntemidir. Sadece büyüyen veya tümör bulunduran paratiroid bezleri çıkarılır. Eğer tüm 4 paratiroid bezi de etkilenmiş ise geride sadece yarım bir paratiroid bezi çıkarılarak yapılır. Bu sayede bir miktar paratiroid bezi fonksiyonu devam eder.

Cerrahi sonucunda gelişebilecek olumsuz durumlar yaygın değildir ve şunlardır:

• Ses tellerini uyaran sinirlerin hasra görmesi
• Uzun dönem düşük kalsiyum seviyelerinin görülmesi

Sekonder Hiperparatiroidi Tedavisi

Tedavi altta yatan nedene göre yapılır. Eğer D vitamini eksikliği var ise D vitamini tabletleri verilir. Kronik böbrek hastalığı var ise hasta diyalize bağlanabilir.

Tersiyer Hiperparatiroidi Tedavisi

Cinacalcet şiddetli kronik böbrek yetmezliği sonucu gelişen tersiyer hiperparatiroidide kullanılabilir.

Hiperparatirodi Ameliyatı

Standart paratiroid ameliyatı yıllardan beridir değişmeden yapılmaktadır. Hasta genel anestezi altında uyutulurken boyundan kesi atılarak tiroid bezine ulaşılır. Paratiroid bezi, tiroid bezinin arkasına konumlanmıştır. Genellikle 4 adet bulunur ancak bazı insanlarda daha fazla ve üst vücut bölgesinde herhangi bir konumda bulunabilir.

Boyuna atılan kesi dokuların çıkarılabilmesi için yeterli uzunlukta olmalıdır. Bu uzunluk genellikle 10- 15 cm’dir. Kesiler nedeniyle oluşan yaralar kolaylıkla geçer.

Boyun bölgesinde çok sayıda sinir ve önemli organların olması ameliyatı zorlu kılmaktadır. Bu yüzden ameliyat deneyimli endokrin cerrahları tarafından yapılmalıdır.

Eğer tümör tek bir paratiroid bezinde ise diğer 3 paratiroid bezi geride bırakılır, sadece tümörlü paratiroid bezleri alınır.

Hastalar ameliyattan hemen sonra ertesi gün taburcu olabilirler. Cerrahi ile primer hiperparatiroidinin tedavi şansı %97dir.

Hiperparatirodi İlaçları

Hiperparatirodi tedavisinde kullanılan ilaçlar şunlardır:

• Kalsimimetikler: Kandaki kalsiyumun etkilerini taklit ederek etki gösterirler. Örneğin paratiroid bezine giderek daha az paratiroid hormon üretimi sağlarlar. Bu ilaç Cinacalcet’tir. ilaç özellikle tam anlamıyla başarılı geçmeyen cerrahilerden sonra veya cerrahiyi kaldıramayacak durumda olan hastalarda kullanılır. En yaygın bildirilen yan etkileri eklem ve kas ağrısı, ishal, bulantı, kusma ve solunum enfeksiyonlarıdır.
• Hormon replasman tedavisi: Menopoza giden ve osteoporoz belirtileri görülen kadınlarda hormon replasman tedavisi (HRT) işe yarayabilir. HRT’ler kalsiyum ve minerallerin kemikte yıkılmasını yavaşlatır.

Uzun süre hormon replasman tedavisini kullanmak bazı hastalıklar için risk faktörüdür. Meme kanseri ve kan pıhtılaşması bunlardan bazılarıdır. yarar ve zarar dengesi düşünülerek başlanabilir.

• Bifosfonatlar: Bifosfonatlar kemiklerden kalsiyum çıkışını engellerler ve hiperparatirodiye bağlı görülen osteoporozu hafifletirler. Bifosfonatların tansiyon düşüklüğü, ateş, ve kusma gibi yan etkileri vardır.

Hiperparatiroidi için Hangi Doktora Gidilir?

Hiperparatirodizm için “Dahiliye-Endokrinoloji” servisine endokrologa gidilmelidir.

Hiperkalsemi gelişmesi durumunda ise “Acil Servislere” başvurulmalıdır.

Sık idrara çıkma, halsizlik, iştah kaybı gibi durumlar hormonal hastalıkları düşündürür. Bu belirtilerin görülmesi üzerine vakit kaybetmeden doktora gidilmelidir.