Otizm spektrum bozukluğu (OSB), sosyal iletişimde zorluklar, tekrarlayan davranışlar ve sınırlı ilgi alanları ile karakterize nörogelişimsel bir durumdur. Erken teşhis, çocuğun gelişimsel potansiyelini en üst düzeye çıkarmak için kritik öneme sahiptir. Peki otizm ne zaman ve nasıl anlaşılır? İşte ebeveynlerin bilmesi gerekenler:
Otizmin İlk İşaretleri Ne Zaman Ortaya Çıkar?
Otizm belirtileri genellikle çocuk 12-18 aylıkken fark edilmeye başlar. Bazı vakalarda 6. aydan itibaren iletişimsel farklılıklar gözlemlenebilir. Örneğin, bebeğin göz teması kurmaması, ismine tepki vermemesi veya sosyal gülümseme eksikliği erken uyarıcı işaretler arasındadır. Ancak kesin tanı için 18-24 aylık dönemde uzman değerlendirmesi gereklidir.
Erken Dönemde Dikkat Edilmesi Gereken Belirtiler
- Sosyal İletişimde Zorluklar: Çocuğun yetişkinlerle veya akranlarıyla etkileşim kurmaktan kaçınması, ortak dikkat becerilerinin (işaret etme, nesne gösterme) gelişmemesi.
- Tekrarlayan Davranışlar: Aynı oyuncağı döndürme, el çırpma veya sallanma gibi stereotipik hareketler.
- Dil Gelişiminde Gecikme: 16. ayda tek kelimelerin, 24. ayda iki kelimeli cümlelerin olmaması.
- Duyusal Aşırı Tepkiler: Belirli seslere, dokunmaya veya tatlara karşı yoğun hassasiyet.
Tanı Süreci Nasıl İlerler?
Otizm tanısı, çocuk psikiyatristi veya nörolog tarafından klinik gözlem ve standardize testlerle konulur. M-CHAT (Değiştirilmiş Erken Çocukluk Dönemi Otizm Tarama Ölçeği) gibi araçlar 18-30 aylık çocuklarda risk değerlendirmesi yapmak için kullanılır. Kesin tanı ise ADOS-2 (Otizm Tanı Gözlem Ölçeği) gibi detaylı değerlendirmelerle desteklenir.
Ebeveynler Hangi Durumlarda Uzmana Başvurmalı?
- Çocuk 12 aylıkken ce-e oyununa tepki vermiyorsa,
- 16 ayda hiç kelime kullanmıyorsa,
- Taklit becerileri (el sallama, öpücük gönderme) yoksa,
- Oyuncaklarla işlevsel oynamak yerine (arabayı sürmek yerine tekerleğini döndürmek) tekrarlayan davranışlar sergiliyorsa acilen uzman görüşü alınmalıdır.
Erken Müdahalenin Önemi
18-36 aylık dönem, beyin plastisitesinin en yüksek olduğu kritik bir penceredir. Erken Davranışsal Müdahale Programları (EIBI) ile dil becerileri, sosyal etkileşim ve öz bakım kapasitesi önemli ölçüde geliştirilebilir. Haftada 20-40 saat arası yoğun terapiler, çocuğun akademik ve sosyal uyumunu artırır.
Yanlış Bilinenler ve Doğrular
- Yanlış: "Otizmli çocuklar asla göz teması kurmaz."
Doğru: Bazı çocuklar kısa süreli göz teması kurabilir ancak bu tutarlı değildir. - Yanlış: "Aşılar otizme neden olur."
Doğru: Bilimsel çalışmalar aşılar ile otizm arasında bağlantı olmadığını kanıtlamıştır.
Okul Öncesi Dönemde Nelere Dikkat Edilmeli?
3-5 yaş arasında akran ilişkilerindeki zorluklar (sıra alamama, oyun kurmama) ve hayali oyun eksikliği belirginleşir. Kreş öğretmenlerinin gözlemleri, tanı sürecinde önemli bir veri kaynağıdır. Ayrıca duygu ifadelerini anlamada yaşanan güçlükler (üzgün birini teselli edememe) dikkatle izlenmelidir.
Otizmde erken teşhis, yaşam boyu sürecek destek programlarının başarısını doğrudan etkiler. Ebeveynlerin içgüdülerine güvenmeleri ve şüphe durumunda vakit kaybetmeden hareket etmeleri önerilir.
