Gluten alerjisi ve çölyak hastalığı, buğday, arpa ve çavdarda bulunan gluten proteinine karşı vücudun verdiği anormal immün yanıtlardır. Teşhis süreci, belirtilerin doğru değerlendirilmesi ve çeşitli tıbbi testlerin kombinasyonunu gerektirir. İşte gluten alerjisinin teşhisinde izlenen adımlar:

Belirtilerin Değerlendirilmesi
Gluten alerjisinin tipik belirtileri arasında karın ağrısı, şişkinlik, kronik ishal veya kabızlık, cilt döküntüleri (dermatitis herpetiformis) ve yorgunluk yer alır. Çocuklarda büyüme geriliği veya ergenlik gecikmesi de şüphe uyandırabilir. Bu semptomların gluten içeren gıdalar tüketildikten sonra ortaya çıkması teşhise yönelik ilk ipucudur.

Kan Testleri
Teşhis sürecinde ilk adım genellikle serolojik kan testleridir. Bu testler, bağışıklık sisteminin gluten ile savaşmak için ürettiği antikorları tespit eder. En yaygın kullanılan testler şunlardır:

• Anti-tTG (doku transglutaminaz antikoru): Çölyak hastalığı için en duyarlı testtir.
• Anti-EMA (endomizyum antikoru): Özgüllüğü yüksek olan bu test, teşhisi doğrulamak için kullanılır.
• Total IgA Eksikliği Taraması: IgA eksikliği olan hastalarda yanlış negatif sonuçları önlemek için yapılır.

Endoskopi ve Biyopsi
Kan testleri pozitif çıkarsa, kesin teşhis için ince bağırsak biyopsisi gereklidir. Endoskopi ile ince bağırsaktan alınan doku örneği, çölyak hastalığına bağlı villus atrofisi (bağırsak yüzeyindeki emilim sağlayan çıkıntıların kaybı) açısından incelenir. Bu işlem, hastalığın şiddetini değerlendirmek için kritik önem taşır.

Genetik Testler
HLA-DQ2 ve HLA-DQ8 genleri, çölyak hastalığı gelişimi ile güçlü bir şekilde ilişkilidir. Genetik testler, bu genlerin varlığını araştırarak hastalık riskini belirler. Ancak bu genlere sahip olan herkes çölyak hastası olmayacağından, testler tek başına teşhis koydurmaz.

Glutensiz Diyet Denemesi (Eliminasyon Diyeti)
Şüpheli vakalarda, 4-6 hafta boyunca gluten içermeyen bir beslenme planı uygulanır. Belirtilerin bu sürede azalması veya kaybolması teşhisi destekler. Ancak kesin tanı için diyetten önce mutlaka biyopsi yapılmalıdır, çünkü glutensiz diyet test sonuçlarını etkileyebilir.

Çocuklarda Teşhis Süreci
Çocuklarda kan testleri ve genetik analiz yetişkinlerle aynıdır. Ancak Avrupa Pediatri Derneği, tipik semptomları ve pozitif kan testleri olan çocuklarda biyopsi yapılmadan da teşhis konulabileceğini belirtmektedir.

Yanlış Teşhisleri Önlemek İçin Nelere Dikkat Edilmeli?

• Testler yapılırken hasta gluten içeren bir diyetle beslenmelidir.
• Otoimmün tiroidit veya tip 1 diyabet gibi eşlik eden hastalıklar araştırılmalıdır.
• Dermatitis herpetiformis gibi cilt bulguları varsa deri biyopsisi eklenmelidir.

Teşhis Sonrası Yönetim
Çölyak hastalığı teşhisi konulduğunda, ömür boyu glutensiz diyet tek tedavi yöntemidir. Diyetisyen eşliğinde beslenme planı oluşturulmalı ve düzenli takiplerle bağırsak iyileşmesi izlenmelidir.