Hipertansiyon, kanın damar duvarlarına yaptığı basıncın sürekli olarak yüksek seyretmesi durumudur. Toplumda yaygın görülen bu sağlık sorunu, kontrol altına alınmadığında kalp hastalıkları, böbrek yetmezliği ve felç gibi ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Hipertansiyonun oluşum mekanizmaları genellikle primer (esansiyel) ve sekonder olarak iki ana grupta incelenir.

Primer Hipertansiyon: Temel Mekanizmalar
Primer hipertansiyon, vakaların %90-95’ini oluşturur ve tek bir nedene bağlı olmadan gelişir. Oluşumunda birden fazla faktör rol oynar:

• Damar Direncinin Artması: Damar duvarlarının sertleşmesi veya daralması, kan akışına karşı direnci yükseltir.
• Kalp Debisinin Yükselmesi: Kalbin kan pompalama gücünün artması, kan basıncını doğrudan etkiler.
• Sıvı ve Tuz Dengesi: Böbreklerin sodyum atılımındaki bozukluklar, vücutta sıvı birikimine ve kan hacminin artışına neden olur.
• Sempatik Sinir Sistemi Aktivasyonu: Stres veya genetik yatkınlık, sempatik sinir sistemini aşırı uyararak damarlarda büzülmeye yol açar.

Sekonder Hipertansiyon: Altta Yatan Hastalıklar
Sekonder hipertansiyon, başka bir sağlık sorununun sonucu olarak ortaya çıkar ve vakaların %5-10’unu kapsar. Yaygın nedenleri şunlardır:

• Böbrek Hastalıkları: Kronik böbrek yetmezliği veya renal arter darlığı, kan basıncını düzenleyen hormonları etkiler.
• Endokrin Bozukluklar: Hipertiroidi, Cushing sendromu veya feokromositoma gibi hormon dengesizlikleri.
• İlaçlar: Doğum kontrol hapları, steroidler veya ağrı kesiciler.
• Uyku Apnesi: Tekrarlayan oksijen düşüşleri, sempatik sinir sistemini aktive eder.

Risk Faktörleri ve Tetikleyiciler
Hipertansiyon oluşumunda genetik yatkınlık önemli bir rol oynasa da çevresel ve yaşam tarzı faktörleri de etkilidir:

• Yaş: Damar elastikiyetinin azalmasıyla 50 yaş üzerinde risk artar.
• Obezite: Vücut kitle indeksinin yüksek olması, damar direncini ve kan hacmini artırır.
• Tuz Tüketimi: Aşırı sodyum alımı, sıvı tutulumuna ve damar içi basıncın yükselmesine neden olur.
• Hareketsiz Yaşam: Fiziksel aktivite eksikliği, kalp-damar sisteminin verimliliğini düşürür.
• Alkol ve Sigara: Damar duvarında hasara ve oksidatif strese yol açar.

Kan Basıncı Regülasyonunda Rol Oynayan Sistemler
Vücutta kan basıncını dengeleyen temel mekanizmalar şunlardır:

• Renin-Anjiyotensin-Aldosteron Sistemi (RAAS): Böbrekler tarafından salınan renin, damar büzülmesi ve sıvı tutulumunu tetikler.
• Sempatik Sinir Sistemi: Stres anında adrenalin salınımıyla kalp atış hızı ve damar direnci artar.
• Endotel Hücreleri: Damar iç yüzeyini kaplayan bu hücreler, nitrik oksit gibi gevşetici faktörler salgılar.

Önleme ve Erken Müdahale
Hipertansiyon oluşumunu engellemek veya geciktirmek için:

• Dengeli Beslenme: DASH diyeti gibi tuzsuz, lifli ve potasyumdan zengin beslenme modelleri benimsenmeli.
• Düzenli Egzersiz: Haftada 150 dakika orta tempolu aktivite damar sağlığını korur.
• Stres Yönetimi: Meditasyon veya yoga gibi tekniklerle sempatik sinir sistemi aktivitesi azaltılabilir.

Hipertansiyonun erken evrelerde belirti vermemesi, düzenli tansiyon ölçümünün önemini artırır. Risk grubundaki bireylerin yılda en az iki kez kontrol yaptırması önerilir.