Endokrinoloji ve metabolizma hastalıkları, hormon üreten bezlerin ve metabolik süreçlerin bozulmasıyla ortaya çıkan kompleks sağlık sorunlarıdır. Bu hastalıklar; diyabet, tiroid bozuklukları, osteoporoz gibi yaygın durumlardan nadir görülen genetik sendromlara kadar geniş bir yelpazede yer alır. İşte bu alanda en sık karşılaşılan hastalıklar ve yönetim stratejileri:
Endokrin Sistem Nedir?
Vücudun "kimyasal iletişim ağı" olarak tanımlanabilir. Hipofiz, tiroid, pankreas, böbreküstü bezleri gibi organlar tarafından salgılanan hormonlar; büyüme, üreme, enerji metabolizması ve iç dengeyi (homeostaz) düzenler. Bu bezlerdeki fonksiyon bozuklukları sistemik etkilere yol açar.
Diyabet (Şeker Hastalığı)
İnsülin hormonunun eksikliği veya etkisizliği sonucu kan şekerinin yükselmesidir. Tip 1 diyabet otoimmün kaynaklı olup gençlerde, Tip 2 ise insülin direnciyle ilişkili olup yetişkinlerde görülür. Kontrolsüz diyabet; böbrek yetmezliği, görme kaybı ve nöropati gibi komplikasyonlara neden olur. Tedavide kan şekeri takibi, oral antidiyabetikler veya insülin enjeksiyonları kritiktir.
Tiroid Hastalıkları
Tiroid bezinin az (hipotiroidi) veya fazla (hipertiroidi) çalışmasıyla karakterizedir. Hipotiroidide halsizlik, kilo artışı, saç dökülmesi; hipertiroidide ise çarpıntı, sinirlilik ve kilo kaybı tipiktir. Tanıda TSH, T3 ve T4 hormon ölçümleri kullanılır. Tedavi hipotiroidide levotiroksin, hipertiroidide antitiroid ilaçlar veya radyoaktif iyot ile yapılır.
Osteoporoz (Kemik Erimesi)
Kemik yoğunluğunun azalması ve kırık riskinin artmasıdır. Menopoz sonrası kadınlar ve yaşlı erkekler risk grubundadır. D vitamini eksikliği, kalsiyum alımının yetersizliği ve steroid kullanımı tetikleyebilir. Tanı DEXA kemik dansitometrisi ile konulur. Tedavide bifosfonatlar, kalsiyum-D vitamini takviyeleri ve direnç egzersizleri önerilir.
Polikistik Over Sendromu (PCOS)
Üreme çağındaki kadınlarda androjen hormonunun yüksekliği, adet düzensizliği ve kistlerle kendini gösterir. İnsülin direnciyle güçlü bir ilişkisi vardır. Kilo kontrolü, metformin ve doğum kontrol hapları tedavide önceliklidir. Uzun vadede diyabet ve kardiyovasküler hastalık riski artar.
Böbreküstü Bezi Hastalıkları
- Cushing Sendromu: Kortizol fazlalığı; ay dede yüzü, kilo artışı ve hipertansiyona yol açar.
- Addison Hastalığı: Kortizol yetmezliği; halsizlik, tuz krizleri ve hiperpigmentasyon yapar.
Tanı hormon testleri ve görüntüleme ile konulur. Tedavi hormon replasmanı veya cerrahi gerektirir.
Metabolik Sendrom
Bel çevresinde genişleme, yüksek trigliserid, düşük HDL, hipertansiyon ve insülin direncinin en az üçünün bir arada görülmesidir. Kalp krizi ve diyabet riskini 5 kat artırır. Yaşam tarzı değişiklikleri (diyet, egzersiz) temel tedavidir.
Tanı Yöntemleri
- Hormon paneli (TSH, kortizol, insülin)
- Görüntüleme (Tiroid USG, adrenal BT)
- Biyokimyasal testler (Açlık kan şekeri, HbA1c)
- Genetik analiz (Nadir sendromlar için)
Tedavi Yaklaşımları
- Farmakolojik: Hormon replasmanları, antitiroid ajanlar, bifosfonatlar.
- Cerrahi: Tiroid nodülleri, adrenal tümörler veya pankreas cerrahisi.
- Yaşam Tarzı: Diyabet diyeti, D vitamini takviyesi, direnç egzersizleri.
Önleme Stratejileri
- Düzenli taramalar (40 yaş üstü yıllık kan şekeri ölçümü)
- Yeterli kalsiyum ve D vitamini alımı
- Rafine şeker ve trans yağlardan kaçınma
- Haftada 150 dakika orta tempolu egzersiz
Endokrin hastalıkların çoğu kronik seyirlidir. Erken teşhis ve multidisipliner yaklaşım (endokrinolog, diyetisyen, fizyoterapist), yaşam kalitesini korumada hayati rol oynar.
