Gestasyonel Diyabet

Gestasyonel Diyabet Nedir?

Gestasyonel diyabet, gebelik öncesi dönemde sağlıklı olan kadınlarda gebelikle birlikte ortaya çıkan şeker hastalığı olarak tanımlanır ve gebelik şekeri/gebelik diyabeti olarak da bilinir. Özellikle 24. gebelik haftadan sonra artış gösterir.

Bu nedenle her gebeye 24- 28. haftalar arasında tarama yapılır. Tüm gebeliklerin ortalama %7’sinde saptanmıştır.

Gebelikte enerji ihtiyacı ve bebeğin gelişimi için gereken enerjiyi sağlamak için şeker ihtiyacı artar. Gebelerde şeker plasenta aracılığıyla bebeğe geçer. Bu nedenle gebenin kan şekeri normalden düşüktür.

Bunun yanı sıra gebelikte plasentadan salgılanan östrojen, progesteron, kortizon gibi hormonların artışı annede insülin direnci gelişimine neden olur.

Gebeliğin takibinde bebeğin USG ile takibi de en az şeker yüklemesi kadar önemlidir. Bebeğin takibi 14-24. haftalar arası her gebede USG bakısı olur. 28-33. haftalar bebeğin gelişimi açısından önemlidir.

Özellikle amniyon sıvısının fazla olması şeker yüksekliği açısından değerlendirilmesi gereken bir bulgudur. 32. haftadan sonra her hafta NST takibi yapılır. Bu testle bebeğin kalp atışı, oksijen durumu ve rahimdeki kasılmaları ilişkisi değerlendirilir.

İleride bahsedilecek risk faktörleri yanı sıra gestasyonel diyabet risk gruplarına ayrılmıştır:

Düşük Risk

• Vücut kitle indeksi <25
• Yaş<25
• Ailede ya da kendisine ait şeker hastalığı öyküsü yok

Yüksek Risk Grubu

Vücut kitle indeksi 25 ve üzeri olup aşağıdakilerden biri

• Hareketsiz yaşam
• Aile öyküsü
• Şişman bebek doğurma (4 kilogram)
• Hipertansiyon
• Polikistik over sendromu (yumurtalıkta kist oluşumu, erkek tipi kıllanma, kilo artışı gibi birkaç durumun bir arada gözlendiği kadın hastalığı)

Çok Yüksek Risk

• Vücut kitle indeksi >30
• Önceki gebeliklerde gestasyonel diyabet öyküsü
• Şişman bebek doğurma
• Aile öyküsü
• İdrarda şeker saptanması
• Polikistik over sendromu

Gestasyonel diyabet çoğunlukla doğumla birlikte ortadan kalkar. Fakat bazı hastalarda kalıcı şeker hastalığına dönebilmektedir. Bu nedenle doğum sonrası 6. haftada şeker yükleme testi yapılır ve üç senede bir takip önerilir.

Gestasyonel Diyabet Belirtileri Nelerdir?

Gestasyonel diyabet nadiren belirti gösterir.

Belirti verdiğinde gözlenen durumlar şeker hastalığında gözlenen durumlarla benzer olup daha hafiftir:

• Yorgunluk
• Mide bulantısı
• Bulanık görme
• Aşırı susuzluk
• Aşırı idrara çıkma ihtiyacı
• Sık vajinal veya cilt enfeksiyonu
• Mantar enfeksiyonu
• İdrar yolu enfeksiyonu
• İlk başvuruda idrarda şeker saptanması (glikozüri)

Gestasyonel Diyabet Nedenleri Nelerdir?

Plasentadan salgılanan hormonlar (özellikle insan plasental laktojen -hPL) insülin direncine yol açabilmektedir. Normalde gebelikte şekerin bebeğe geçmesi için anne kanında miktarı yüksektir.

Bebeğe geçmesiyle kanda düşük ölçülebilir. İnsülin direnci yüksek olduğunda gestasyonel diyabet gelişir.

Gestasyonel diyabet için risk faktörü olan durumlar:

• Ailede diyabeti olan kişilerin varlığı
• 30 yaşından büyük olma
• Vücut kitle indeksinin yüksek olması (>30)
• Açıklanamayan ölü doğum öyküsü varlığı
• 4000 gram üzerinde bebek doğum öyküsü varlığı
• Gizli şeker varlığı
• Polikistik over hastalığı varlığı
• Kortikosteroid kullanımı
• Hipertansiyon
• Çoğul gebelik
• Geçmiş gebeliklerde gestasyonel diyabet öyküsü
• Gebelik öncesi veya gebelikte ortaya çıkan yüksek tansiyon varlığı gestasyonel diyabet yönünden risk oluşturur.

Gestasyonel Diyabet Teşhisi

Gebelerin ilk kontrolünde açlık kan şekeri, HbA1c ve tokluk kan şekeri bakılır. HbA1c yaklaşık 3 aylık kan şekeri değeri hakkında bilgi verir.

Yapılan 2 ölçüm sonucu açlık kan şekeri >126, HbA1c >6.5 ve tokluk kan şekeri >200 çıkması halinde aşikar şeker hastalığı tanısı koyulur. Yine ilk kontrol sırasında açlık kan şekeri 92 mg/dL’den büyük fakat 126 mg/dL’den küçükse gestasyonel diyabet tanısı koyulur.

Açlık kan şekeri < 92 mg/dL ise gebeliğin  24-28. haftalarında tüm gebelere rutin şeker yükleme testi (OGTT-oral glukoz tolerans testi) yapılır. Gün içinde belirli bir zaman olmaksızın yapılan bu testte suya karıştırılan 50 gr şeker içirilir ve 1. saatteki kan şekeri ölçülür.

Eğer değer 140 mg/dL’den daha az çıkarsa kişide gebelik şekeri yoktur denir; fakat bu değerden yüksek ise ikinci basamak olarak 100 gramlık şeker yüklemesi yapılır:

• Açlık kan şekeri >95 mg/dL
• 1. saat > 180 mg/dL
• 2. saat > 155 mg/dL
• 3. saat > 140 mg/dL değerlerinden iki veya daha fazlası saptanırsa gestasyonel diyabet tanısı konulur.

Eğer tek değerde yükseklik varsa test bir ay sonra tekrarlanır. Fakat günümüzde 75 gramlık tek bir yükleme testi daha sık kullanılmaktadır.

Bu testte:

• Açlık kan şekeri 92 mg/dl
• 1. saat kan şekeri 180 mg/dl
• 2. saat kan şekeri 153 mg/dl ölçümlerden bir tanesi bu değerlerden yüksekse gebelik şekeri tanısı konulur.

Risk grubuna yönelik baktığımızda:

Yüksek/çok yüksek riskli hastalarda açlık kan şekeri <92, HbA1c <6.5 ve tokluk kan şekeri <200 ise normal gebelerdeki gibi 24-28. hafta 75 gram yükleme testi yapılır:

• Açlık kan şekeri 92 ve üzeri
• 1.saat kan şekeri 180 ve üzeri
• 2.saat kan şekeri 153 ve üzeri kriterlerinden bir tanesinin mevcudiyeti ile gestasyonel diyabet tanısı konulur.

Gebelikte sabah aç karnına ve kahvaltı sonrası 2. Saatte, öğle ve akşam yemeklerinden önce ve gece 23:00’da gün içinde  toplam beş kez şeker ölçümü yapılmalıdır.

Şeker yüksekliği olmadığı halde gebelerin idrarında şeker saptanabilir bu duruma renal glikozüri denir. Bu nedenle gebelerde idrarda şeker takibi yapılmalıdır.

Gestasyonel Diyabet Tedavisi

Bu hastalıkta da normal şeker hastalığında olduğu gibi tedaviye diyet ve egzersizle başlanır. Meyve, sebze, lif, kepekli tahıl ağırlıklı bir beslenme uygundur. Günlük 30 dakikalık hafif tempolu yürüyüş ve yüzme gebelere önerilmektedir.

Kan şekeri değerinin sıkı kontrolü önemlidir.

• Açlık kan şekeri 95-140; tokluk kan şekeri 120 mg/dL- 180 mg/dL ve HbA1c %6.5-8 aralığında ise ağızdan tablet olarak kullanılan insülin direncini azaltmaya yönelik metformin ve gliburid denen oral antidiyabetik ilaçlar kullanılır.
• Açlık kan şekeri 140 mg/dL; tokluk kan şekeri 180 mg/dL ve HbA1c %8 i geçtiğinde insülin başlanır.

Tedavi altındaki gebede istenen değerler açlık kan şekeri <95; 1. saat tokluk kan şekeri 140; 2. saat kan şekeri <120, HbA1c <%6 şeklindedir.

Gestasyonel Diyabet Tedavi Edilmezse

Bebek plasenta yoluyla annesinden aldığı besinler ile beslenir. Annede yükselen şeker bebeğe geçtiğinde bebekte insülin salgısı artar.

Annede şeker yükselmesi durumunda bebekte de şeker yükselir ve insülin salgısını arttırır.

İnsülin büyümeyi uyarır, anne karnında bebeğin büyümesi hızlanır ve doğum kilosu 4 kilodan fazla olur.

Bebekteki bu irileşme sebebiyle:

• Doğum sırasında omuz çıkığı
• Zor doğum
• Doğum eyleminin uzun sürmesi
• Sinir sıkışması
• Bebeğin organlarında eşit olmayan büyüme
• Yağ dokusu birikimi
• Solunum problemi,
• Kalpte büyüme, kalp kasında artış - kasılma sorunu,
• Sarılık
• Bebekte doğum sonrası kan şekeri düşüklüğü ve beraberinde nöbet gelişebilir. Annede şeker yüksekken bebekte düşük olmasının sebebi ise anneden bebeğe geçen şeker nedeniyle bebeğin fazla insülin üretmesidir. Doğumla birlikte bebeğe anneden geçen besin azalır ve insülin-besin dengesizliği nedeniyle bebekte şeker düşüklüğü gelişir.

Gestasyonel diyabeti olan hastalarda oluşabilecek ve bebeği etkileyecek diğer riskli durumlar:

• Ani bebek ölümü
• Erken doğum
• Anne karnında ölüm

Anne açısından tehlike arz eden gelişebilecek durumlar ise şu şekildedir:

• Yüksek tansiyon ve preeklampsi
  
• Cerrahi doğumun olması (ve cerrahiye bağlı gelişen enfeksiyon kanama)
  
• Gelecekte aşikar diyabet gelişimi
  
• Diğer gebelikte gelişen diyabet
• İdrar yolu enfeksiyonu
  

Gestasyonel Diyabete Ne İyi Gelir?

• Düzenli beslenme ve egzersiz gestasyonel diyabeti olan hastaların çoğunda ilaç kullanımına gerek olmadan kan şekeri kontrolünü sağlamaktadır.
• Karbonhidratın aşırı tüketiminden kaçınılmalı ve sağlıklı karbonhidrat tüketilmelidir. Sağlıklı karbonhidrat seçenekleri şunları içerir:
  1. Kepekli tahıllar
  2. Esmer pirinç
  3. Fasulye, bezelye, mercimek ve diğer baklagiller
  4. Nişastalı sebzeler
  5. Az şekerli meyveler
• Bunun yanı sıra günlük protein alımına dikkat edilmelidir. Protein içeriği yüksek olan balık, tofu, kümes hayvanları gibi besinler tüketilebilir.

Gestasyonel Diyabete Ne İyi Gelmez?

Gebelik sırasında aşırı kilo alımı, sağlıksız karbonhidrat tüketimi ve şeker kontrolünün aksatılması gestasyonel diyabetin ilerlemesi, hatta gebelik sonrası kalıcı şeker hastalığı gelişmesine neden olabilmektedir.

Gestasyonel Diyabet İlaçları

• Metformin: Açlık kan şekeri <110, gebelik haftası>25, vücut kitle indeksi düşük, gestasyonel diyabet  öyküsü olmayan hastalarda uygundur.
• Gliburid: Açlık kan şekeri <110, gebelik haftası >25, gestasyonel diyabet öyküsü olmayan , tek gebeliği olan , genç annede uygundur.

Bu iki ilaç insülin direncini azaltmaya yönelik, ağızdan tablet olarak kullanılan ilaçlardır.

• İnsulin: Açlık kan şekeri >110, gebelik haftası <25, çoğul gebeliği olan, önceki gebelikte gestasyonel diyabet  öyküsü olan , vücut kitle indeksi >35 olan hastalar insülin için adaydır.

Çocuklarda Gestasyonel Diyabet

Ülkemizde çocuk doğurma yaşının 10-19 yaşlar arasında olduğu popülasyon oranı %20.7'dir.

Bu yaş aralığında aşırı kilolu olanların oranı %10, obezite oranı %3.5'tur.

Bu hastalarında gestasyonel diyabet açısından taranması gerekmektedir.

Gestasyonel Diyabet için Hangi Doktora Gidilir?

Tarama yapan ve tanı koyan bölüm Kadın Hastalıkları (Jinekoloji) bölümüdür. Takip ve tedavi Endokrinoloji bölümü tarafından yapılmaktadır.

Gestasyonel diyabet için aşağıdaki belirtileri barındırıyorsanız en yakın zamanda doktora başvurulmalıdır.

• Hamilelik planlayan tüm hastalar gestasyonel diyabet risk değerlendirilmesi açısından doktora başvurmalıdır.
• Tüm gebeler şikayeti olsun olmasın 24-28. Haftada tarama amacıyla doktora başvurmalıdır.