Sıtma, dünya genelinde özellikle tropikal ve subtropikal bölgelerde yaygın olan ve hayati riske yol açabilen bir hastalıktır. Plasmodium parazitinin neden olduğu bu enfeksiyon, enfekte dişi Anopheles sivrisineklerinin ısırığıyla insanlara bulaşır. İşte sıtmanın bulaşma dinamikleri, klinik tablosu ve korunma stratejileri:

Sıtma Nasıl Bulaşır?
Sıtma, insandan insana direkt temas, hava yolu veya cinsel yolla bulaşmaz. Temel bulaşma yolu enfekte sivrisineklerdir. Dişi Anopheles sivrisineği, paraziti taşıyan bir kişiyi ısırdığında kanına Plasmodium sporozoitleri karışır. Bu sivrisinek başka bir insanı ısırdığında parazitler yeni konakçıya geçer. Nadiren kan nakli, organ transplantasyonu veya anneden bebeğe plasenta yoluyla da bulaşabilir.

Sıtmanın Belirtileri Nelerdir?
Hastalık genellikle ısırıktan 10-15 gün sonra belirti verir. İlk semptomlar ateş, titreme, baş ağrısı ve kas ağrısı şeklinde başlar. Terleme ve halsizlik eşlik edebilir. Şiddetli vakalarda sarılık, solunum yetmezliği veya böbrek hasarı gibi komplikasyonlar görülebilir. Çocuklarda ve bağışıklığı zayıf bireylerde tablo hızla kötüleşebilir.

Teşhis Yöntemleri
Sıtma şüphesinde hızlı tanı testleri (RDT) ve mikroskobik kan incelemesi ilk başvurulan yöntemlerdir. PCR testi ise parazitin türünü belirlemek ve ilaç direncini analiz etmek için kullanılır. Şiddetli vakalarda karaciğer fonksiyon testleri ve tam kan sayımı gibi ek tetkikler gerekebilir.

Tedavi Süreci
Tedavi, parazitin türüne ve bölgesel ilaç direncine göre planlanır. Klorokin, artemisinin bazlı kombinasyon terapileri (ACT) ve primakin sık reçete edilen ilaçlardır. İlaç direncinin yaygın olduğu bölgelerde tedavi protokolleri kişiselleştirilir. Komplike olmayan vakalar genellikle 3-7 günlük tedaviyle iyileşir.

Korunma Stratejileri

• Sivrisinek Mücadelesi: Cibinlik kullanımı, insektisit uygulamaları ve çevrede durgun suların kurutulması etkilidir.
• Kimyasal Koruyucular: DEET içeren repellentler ve permetrin emdirilmiş giysiler sivrisinek ısırıklarını %90 azaltır.
• Kemoprofilaksi: Sıtma riski yüksek bölgelere seyahat edenler için doktor kontrolünde profilaktik ilaçlar (doksisiklin, meflokin) önerilir.

Hamilelik ve Sıtma
Gebelikte sıtma, düşük doğum ağırlığı ve erken doğum riskini artırır. Hamilelerin sivrisinek ısırıklarından özellikle kaçınması ve demir takviyelerini düzenli kullanması önemlidir. WHO, endemik bölgelerdeki gebelere aralıklı koruyucu tedavi (IPTp) önermektedir.

Seyahat Edenler İçin Öneriler
Sıtma riski olan bölgelere seyahat öncesi enfeksiyon hastalıkları uzmanına danışılmalıdır. Seyahat sırasında uzun kollu giysiler giyilmeli ve gece aktiviteleri sınırlandırılmalıdır. Dönüş sonrası ateş gelişirse acilen sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.

Sık Sorulan Sorular

• Sıtma aşısı var mı?
  RTS,S/AS01 (Mosquirix) aşısı sınırlı etkinlikle bazı ülkelerde kullanımdadır. Tam koruma sağlamaz ancak şiddetli hastalık riskini azaltır.
• Sıtma tekrarlar mı?
  Plasmodium vivax ve ovale türleri karaciğerde uyku halinde kalıp nüksedebilir. Primakin ile radikal tedavi gerekir.