Sıtma, Anofel cinsi dişi sivrisineklerin taşıdığı parazitlerin neden olduğu, dünyada her yıl 200 milyondan fazla insanı etkileyen hayati tehlike barındıran bir enfeksiyon hastalığıdır. Özellikle Afrika, Güneydoğu Asya ve Güney Amerika’da endemiktir. İşte bu hastalığa dair kritik bilgiler:
Sıtmanın Bulaşma Mekanizması
Hastalık, Plasmodium parazitini taşıyan sivrisineklerin insanı ısırmasıyla yayılır. Parazit karaciğere yerleşerek çoğalır, ardından kana geçerek alyuvarları istila eder. Nadiren kan nakli, organ transplantasyonu veya anneden bebeğe plasenta yoluyla da bulaşabilir. Bulaşıcılık, sivrisineklerin yoğun olduğu nemli ve sıcak bölgelerde (24-30°C) artar.
Sıtma Türleri ve Coğrafi Dağılım
- Plasmodium falciparum: Afrika’da yaygın, en ölümcül tür.
- Plasmodium vivax: Asya ve Latin Amerika’da hakim, nükslere yol açar.
- Plasmodium malariae ve knowlesi: Daha nadir görülür.
Belirtiler ve Klinik Seyir
Semptomlar ısırıktan 10-15 gün sonra başlar:
- Ataklar halinde gelen 39-40°C ateş, titreme nöbetleri
- Şiddetli baş ağrısı ve kas krampları
- Terleme sonrası halsizlik
- Bulantı, kusma, ishal
- Anemi (alyuvar yıkımına bağlı)
- Falciparum sıtmasında: Bilinç bulanıklığı, nöbetler, böbrek yetmezliği
Teşhis Yöntemleri
- İnce Kan Yayması: Mikroskopta parazitlerin direkt görülmesi (altın standart).
- Hızlı Tanı Testleri: Parazit antijenlerinin saptanması.
- PCR: Düşük parazit yüklerinde kullanılır.
- Karaciğer Fonksiyon Testleri: Sarılık varlığını kontrol etmek için.
Tedavi Protokolleri
Parazit türüne ve direnç durumuna göre değişir:
- Falciparum Sıtması:
- Artemisinin bazlı kombinasyon tedavileri (ACT)
- İlk 24 saat içinde başlanmalı
- Vivax Sıtması:
- Klorokin + Primaquin (karaciğerdeki uyku halindeki parazitleri yok etmek için)
- Ağır Sıtma:
- İntravenöz artesunat veya kinin
- Yoğun bakım desteği
Korunma Stratejileri
- Sivrisinek Mücadelesi:
- Cibinlik (insektisit emdirilmiş)
- DEET içeren repellentler
- Kemoprofilaksi:
- Endemik bölgeye seyahatten 1 hafta önce başlanan ilaçlar (Doksisiklin, Atovakuon-Proguanil)
- Çevresel Önlemler:
- Durgun suların ilaçlanması
- Kapı-pencere telleri
Risk Grupları
- 5 yaş altı çocuklar (bağışıklık sistemi gelişmemiş)
- Gebeler (düşük riski 2 kat artar)
- HIV/AIDS hastaları
- Dalağı alınmış kişiler
Dünya Sağlık Örgütü Verileri
- 2022’de 249 milyon vaka
- 608.000 ölüm (%95’i Afrika’da)
- Son 20 yılda ölümler %36 azaldı
Türkiye’de Durum
Yerli vaka bulunmazken, yılda 200-300 ithal vaka görülür. En sık Afrika ve Asya seyahati dönüşü tanı konur.
Seyahat Öncesi Alınacak Önlemler
- Seyahat sağlığı merkezlerinden koruyucu ilaç reçetesi
- Sivrisinek kovucu (en az %30 DEET içeren)
- Açık renkli, uzun kollu giysiler
