Şirpençe (karbunkül), cilt altında birbiriyle bağlantılı birden fazla çıbanın oluşturduğu ağrılı bir bakteriyel enfeksiyondur. Genellikle Staphylococcus aureus bakterisinin neden olduğu bu durum, cildin derin katmanlarını etkileyerek irin dolu şişliklerle kendini gösterir. Boyun, sırt ve kalçalarda sık görülür.
Şirpençenin Nedenleri
Temel etken genellikle cilt bariyerinin bozulmasıdır. Traş sırasında oluşan kesikler, sürtünmeye bağlı tahrişler veya ter bezlerinin tıkanması bakterilerin girişini kolaylaştırır. Şeker hastalığı, obezite ve bağışıklık sistemini zayıflatan durumlar riski artırır. Kötü hijyen ve kalabalık ortamlar da yayılımı tetikler.
Belirtiler Nasıl Tanınır?
- Cilt Değişiklikleri: Kırmızı-mor renkli, sert ve ağrılı şişlikler (2-10 cm çapında)
- İrin Birikimi: Birden fazla beyaz başlı iltihap odakları
- Sistemik Bulgular: Ateş, titreme ve halsizlik
- Hareket Kısıtlanması: Özellikle eklem bölgelerinde hareketle artan ağrı
Teşhis Süreci
Fizik muayenede tipik görünüm tanı koydurur. İnatçı veya tekrarlayan vakalarda:
- Kültür Testi: Antibiyotik direncini belirlemek için irin örneği
- Kan Tahlilleri: Enfeksiyon şiddetini ölçmek için CRP ve lökosit sayımı
- Şeker Testi: Altta yatan diyabeti ekarte etmek
Tedavi Yaklaşımları
- Tıbbi Tedavi:
- Antibiyotikler (Sefalexin veya Clindamycin) 7-10 gün
- Ağrı kontrolü için NSAİİ’ler (ibuprofen)
- Cerrahi Müdahale:
- Olgunlaşan karbunküllerde lokal anestezi altında drenaj
- Temizleme sonrası steril pansuman
- Ev Bakımı:
- Ilık kompres (günde 3-4 kez 15 dakika)
- Enfeksiyon yayılımını önlemek için çıbanı sıkmamak
Komplikasyonlar
Tedavi edilmezse:
- Sepsis: Enfeksiyonun kana yayılması
- Skarlaşma: Kalıcı cilt hasarı ve iz
- Osteomiyelit: Kemik dokusuna yayılım
Korunma Stratejileri
- Elleri gün içinde düzenli sabunla yıkamak
- Ortak tıraş malzemesi kullanmamak
- Şeker hastalarında kan şekeri kontrolü
- Sıkı giysiler yerine nefes alan kumaşlar tercih etmek
Ne Zaman Acil Doktora Başvurulmalı?
- Ateşin 38.5°C üzerine çıkması
- Çıban çevresinde kızarıklığın hızla yayılması
- Bulantı/kusma eşlik etmesi
- Boyun veya yüz bölgesinde oluşumu
Dermatoloji uzmanları şirpençe tedavisinde birinci basamaktır. Tekrarlayan vakalarda enfeksiyon hastalıkları konsültasyonu gerekebilir. Erken müdahale, ciddi komplikasyonları önlemede hayati önem taşır.
