Sedimantasyon hızı (ESR), kanda iltihap varlığını gösteren önemli bir laboratuvar testidir. Bu test, kırmızı kan hücrelerinin bir tüp içinde belirli bir sürede ne kadar hızla çöktüğünü ölçer. ESR yüksekliği, vücutta enfeksiyon, otoimmün hastalıklar veya kronik rahatsızlıklar gibi durumların habercisi olabilir. İşte sedimantasyon hızını etkileyen başlıca faktörler:
Fizyolojik Faktörler
Yaş, cinsiyet ve gebelik gibi doğal süreçler ESR değerlerini etkileyebilir. Yaşlandıkça sedimantasyon hızında hafif bir artış gözlenir. Kadınlarda, özellikle adet dönemlerinde veya menopoz sonrasında ESR değerleri erkeklere göre daha yüksek çıkabilir. Gebelikte ise hormonal değişimler nedeniyle ESR normalin üzerinde seyredebilir.
Enfeksiyonlar
Bakteriyel ve viral enfeksiyonlar ESR’yi belirgin şekilde yükseltir. Zatürre, idrar yolu enfeksiyonu, tüberküloz gibi bakteriyel hastalıkların yanı sıra COVID-19 veya grip gibi viral enfeksiyonlar da sedimantasyon hızını artırır. Kronik enfeksiyonlarda (örneğin osteomiyelit) bu yükseklik uzun süre devam edebilir.
Romatizmal ve Otoimmün Hastalıklar
Romatoid artrit, lupus (SLE), vaskülit gibi otoimmün hastalıklar, bağışıklık sisteminin sağlıklı dokulara saldırması sonucu iltihabi süreçleri tetikler. Bu durumlar ESR’de ciddi artışa yol açar. Özellikle aktif hastalık dönemlerinde değerler 100 mm/saat üzerine çıkabilir.
Kanser ve Hematolojik Hastalıklar
Lenfoma, multipl miyelom gibi kanser türleri ve anemiler ESR’yi yükselten önemli faktörlerdir. Kanser hücreleri tarafından salınan iltihap proteinleri, sedimantasyon hızını artırır. Ayrıca kan kaybı veya demir eksikliği anemisi gibi durumlar da ESR’yi etkileyebilir.
İlaçlar ve Tedaviler
Östrojen içeren doğum kontrol hapları, kortikosteroidler veya nonsteroid antiinflamatuvar ilaçlar (NSAİİ) ESR’yi yanıltıcı şekilde yükseltebilir. Kemoterapi gören hastalarda da bağışıklık sisteminin baskılanmasına bağlı olarak değerler değişebilir.
Böbrek ve Karaciğer Hastalıkları
Kronik böbrek yetmezliği veya karaciğer sirozu gibi organ disfonksiyonları, kandaki protein dengesini bozarak ESR’yi etkiler. Özellikle böbrek hastalarında üremiye bağlı iltihabi yanıtlar sedimantasyon hızını artırabilir.
Laboratuvar Koşulları ve Teknik Faktörler
Testin yapıldığı ortamın sıcaklığı, kan örneğinin bekletilme süresi veya tüpün dik durup durmadığı gibi teknik detaylar sonucu etkileyebilir. Bu nedenle anormal sonuçlar mutlaka tekrarlanmalıdır.
Ne Zaman Endişelenmeli?
ESR yüksekliği tek başına tanı koydurmaz. Ancak 100 mm/saat üzeri değerler, tüberküloz, kanser veya dev hücreli arterit gibi ciddi durumları işaret edebilir. Beraberinde ateş, kilo kaybı veya gece terlemesi varsa detaylı inceleme şarttır.
