Polikistik Over Sendromu (PKOS), üreme çağındaki kadınlarda en sık görülen hormonal bozukluklardan biridir. Yumurtalıklarda küçük kistler, adet düzensizlikleri ve androjen hormonlarının yüksekliğiyle karakterize bu sendrom, kısırlık riskinden metabolik sorunlara kadar geniş etkilere sahiptir.
PKOS Nedir?
PKOS, yumurtalıkların normal fonksiyonunu bozan kompleks bir endokrin bozukluktur. Adet döngüsünü düzenleyen hormonlardaki dengesizlik sonucu yumurtlama (ovülasyon) düzensizleşir. Bu durum, ultrasonda görülen çok sayıda küçük kistin yanı sıra kanda testosteron gibi erkeklik hormonlarının yükselmesine yol açar.
Belirtiler ve Tanı Kriterleri
- Adet Düzensizliği: Seyrek adet görme (yılda 8’den az) veya adet kesilmesi
- Hiperandrojenizm: Sivilce, yağlı cilt, erkek tipi saç dökülmesi, yüz/karında aşırı tüylenme (hirsutizm)
- Ultrason Bulguları: Yumurtalıklarda 2-9 mm çapında 12’den fazla kist
- Metabolik Belirtiler: İnsülin direnci, ani kilo alımı, karın yağlanması
Nedenleri ve Risk Faktörleri
PKOS’un kesin nedeni bilinmemekle birlikte genetik yatkınlık ve çevresel faktörler etkileşir:
- Ailede PKOS veya tip 2 diyabet öyküsü
- Obezite (vücut kitle indeksi >30)
- Düşük doğum ağırlığı
- Kronik inflamasyon
- İnsülin direnci (vakaların %70’inde görülür)
Teşhis Yöntemleri
- Hormon Testleri:
- LH/FSH oranı (>2:1)
- Yüksek testosteron, DHEA-S
- AMH seviyesi (genellikle >4.7 ng/ml)
- Ultrasonografi: Transvajinal USG ile kistlerin görüntülenmesi
- Metabolik Tarama: Açlık kan şekeri, HOMA-IR indeksi
Tedavi Yaklaşımları
Tedavi hedefleri semptomları kontrol altına almak ve uzun vadeli komplikasyonları önlemektir:
- Hormonal Tedaviler:
- Doğum kontrol hapları (adet düzeni ve tüylenme için)
- Anti-androjen ilaçlar (spironolakton)
- İnsülin Direnci İlaçları: Metformin (kan şekeri regülasyonu)
- Kısırlık Tedavisi: Klomifen sitrat, gonadotropinler veya IVF
- Cerrahi: Laparoskopik ovarian drilling (LOD)
Yaşam Tarzı Değişiklikleri
- Beslenme: Düşük glisemik indeksli diyet, Akdeniz tipi beslenme
- Egzersiz: Haftada 150 dakika orta şiddette aktivite (yürüyüş, yüzme)
- Kilo Yönetimi: Vücut ağırlığının %5-10 azaltılması semptomları %50 iyileştirebilir
- Stres Kontrolü: Yoga, mindfulness teknikleri
Olası Komplikasyonlar
- Tip 2 diyabet (%50 risk)
- Kardiyovasküler hastalıklar
- Endometriyal hiperplazi ve rahim kanseri
- Depresyon ve anksiyete bozuklukları
- Uyku apnesi
Hamilelikte PKOS Yönetimi
PKOS’lu gebelerde dikkat edilmesi gerekenler:
- Gestasyonel diyabet taraması (24-28. haftalar)
- Preeklampsi riski için tansiyon takibi
- Erken doğum önleme stratejileri
Alternatif Tedaviler
- İnositol takviyeleri (yumurta kalitesini artırır)
- Tarçın ekstresi (insülin direncini düşürür)
- Akupunktur (hormonal dengeyi destekler)
Doktor Kontrolü ve Takip
Endokrinoloji veya jinekoloji uzmanıyla 6 aylık rutin kontroller önerilir. Takip edilmesi gereken parametreler:
- Açlık kan şekeri ve HbA1c
- Lipid profili
- Karaciğer enzimleri
- Endometrial kalınlık ölçümü
