Demir zehirlenmesi, özellikle çocuklarda yüksek doz demir takviyesi alımı sonucu gelişen hayatı tehdit eden bir acil durumdur. Vücudun ihtiyaç duyduğundan fazla demirin toksik etkileri hızla organ yetmezliğine yol açabilir. Bu kritik konuyu tüm yönleriyle ele alıyoruz:
Demir Zehirlenmesi Nedir?
Demir zehirlenmesi, kandaki serbest demir düzeylerinin aşırı yükselmesiyle hücresel hasar oluşmasıdır. Genellikle:
- Çocuklarda kaza ile yüksek doz demir hapı yutulması
- Yetişkinlerde intihar amaçlı aşırı doz alımı
- Nadiren kronik kan transfüzyonları sonucu görülür.
20 mg/kg doz hafif semptomlara, 60 mg/kg üzeri ise ölümcül olabilir.
Belirtiler ve Aşamaları
Zehirlenme 5 evrede ilerler:
- İlk 6 Saat: Şiddetli kusma, ishal, karın ağrısı, kanlı dışkı
- 6-24 Saat: Görünür iyileşme dönemi (yalancı remisyon)
- 24-48 Saat: Şok tablosu, metabolik asidoz, kan şekeri düşüklüğü
- 2-5 Gün: Karaciğer yetmezliği, sarılık, bilirubin yükselmesi
- 2-6 Hafta: Mide çıkışında daralma, bağırsak tıkanıklığı
Teşhis Yöntemleri
- Kan Testleri: Serum demiri (500 µg/dL üzeri kritik), kan gazı, LDH
- Radyoloji: Karın grafisiyle midede çözünmemiş demir haplarının görülmesi
- Toksikoloji Paneli: Diğer zehirlenmelerin ayırıcı tanısı için
Acil Tedavi Protokolü
- Stabilizasyon: Damar yolu açılarak sıvı resüsitasyonu
- Gastrointestinal Dekontaminasyon:
- Bilinci açık hastalarda şurup ipeka (kusma indüksiyonu)
- Endoskopi ile demir tabletlerin fiziksel olarak çıkarılması
- Polietilen glikol ile tüm bağırsak irrigasyonu
- Antidot Tedavisi: Deferoksamin infüzyonu (15 mg/kg/saat)
- İdrarın "şampanya pembesi" rengi alması tedavi etkinliğini gösterir
- Destek Tedavileri:
- Karaciğer transplantasyonu gerektiren fulminan yetmezlikte MARS diyalizi
- Koagülopati tedavisi için taze donmuş plazma
Risk Grupları ve Özel Durumlar
- Hamileler: Deferoksamin fetüste toksik olabileceğinden doz ayarlaması gerekir
- Kronik Hastalar: Talasemi veya hemokromatozlu hastalarda düşük dozda bile toksisite gelişebilir
- Çocuklar: Tek bir 30 mg’lık demir tableti bile 10 kg’lık bebekte zehirlenmeye neden olabilir
Korunma Stratejileri
- Demir ilaçları çocukların ulaşamayacağı kilitli dolaplarda saklayın
- Pediatrik damlalar yerine tek dozluk şase formlarını tercih edin
- Kullanılmayan ilaçları imha edin
- Demir içeren multivitaminlerin üzerine "Çocuklarda öldürücü olabilir" uyarısı yapıştırın
Uzun Dönem Komplikasyonlar
- Karaciğer sirozu
- Diabetes mellitus
- Hipotiroidizm
- Miyokardiyopati
Demir zehirlenmesi şüphesinde zaman kaybetmeden 114 Ulusal Zehir Danışma Merkezi aranmalı veya acil servise başvurulmalıdır. İlk 6 saatte başlanan tedavi mortalite oranını %45’ten %1’in altına düşürür.
