Bakla zehirlenmesi (favizm), özellikle Glukoz-6-Fosfat Dehidrogenaz (G6PD) enzim eksikliği olan bireylerde bakla tüketimi sonrası ortaya çıkan ciddi bir sağlık sorunudur. Akut hemolitik anemi krizine yol açan bu durum, acil müdahale gerektirir.
Bakla Zehirlenmesi Nedir?
G6PD enzimi, kırmızı kan hücrelerini oksidatif hasardan korur. Bu enzimin eksikliğinde bakladaki "vizin" ve "konvisin" gibi bileşenler, alyuvarların parçalanmasına (hemoliz) neden olur. Türkiye’de özellikle Akdeniz ve Ege bölgelerinde yaygın görülen genetik bir hastalıktır.
Belirtileri Nelerdir?
Semptomlar bakla tüketiminden 24-48 saat sonra aniden başlar:
- İdrar renginde koyulaşma (çay rengi veya kola rengi)
- Şiddetli yorgunluk ve soluk cilt
- Nefes darlığı ve çarpıntı
- Sırt/karın ağrısı
- Ateş ve titreme
- Sarılık (göz akında sararma)
Kimler Risk Altında?
- G6PD eksikliği taşıyıcıları: Erkeklerde daha sık görülür (X’e bağlı resesif geçiş).
- Aile öyküsü olanlar.
- Akdeniz, Orta Doğu veya Afrika kökenliler.
- Yenidoğanlar: Annenin bakla tüketmesiyle bile emzirme yoluyla etkilenebilir.
Teşhis Yöntemleri
- Tam Kan Sayımı: Hemoglobin düşüklüğü, retikülosit artışı.
- İdrar Tahlili: Hemoglobinüri.
- Periferik Yayma: Parçalanmış alyuvarlar (şistositler).
- G6PD Enzim Testi: Tanıyı doğrulamak için kriz dışı dönemde yapılır.
Acil Tedavi Protokolü
- Bakla temasının kesilmesi: Tüm bakla içeren gıdalar diyetten çıkarılır.
- Hastaneye yatış: Hemoglobin <7 g/dL ise kan transfüzyonu uygulanır.
- Sıvı desteği: Böbrek hasarını önlemek için IV sıvı.
- Oksijen tedavisi: Şiddetli anemi durumunda.
- Folik asit takviyesi: Yeni alyuvar yapımını destekler.
Önleyici Stratejiler
- Genetik tarama: Aile öyküsü olanlarda yenidoğan döneminde G6PD testi.
- Eğitim: Risk taşıyanlara bakla ve ilaç kontrendikasyonları hakkında bilgi.
- Diyet kontrolü: Bakla içeren yemekler, unlu mamüller ve bazı bitki çaylarından kaçınma.
- İlaç uyarıları: Sulfonamidler, aspirin, kinin gibi oksidan ilaçların kullanılmaması.
Kritik Uyarılar
- Yenidoğan sarılığı: G6PD eksikliği olan bebeklerde fototerapi gerektiren şiddetli sarılık gelişebilir.
- Nüks riski: Bir kez reaksiyon geçirenlerde tekrar bakla teması ölümcül olabilir.
- Gizli kaynaklar: Bazı baharat karışımları ve "bakla unu" içeren gıdalara dikkat.
Ne Zaman Acile Başvurulmalı?
İdrar renginde koyulaşma, nefes darlığı veya ani halsizlik durumunda acil servise gidilmelidir. Erken müdahale böbrek yetmezliği ve şok gibi komplikasyonları önler.
Uzun Dönem Yönetimi
Hastaların hematoloji uzmanı tarafından takibi gerekir. Periyodik kan kontrolleri ve enfeksiyonlardan korunma önemlidir. Nadiren kronik hemolitik anemi gelişen vakalarda splenektomi gerekebilir.
