Alexithymia, bireylerin duygularını tanımlama, ifade etme ve işleme becerilerinde zorluk yaşadığı bir psikolojik durumdur. "Duygu körlüğü" olarak da bilinen bu durum, kişilerarası ilişkilerde ciddi sıkıntılara yol açarken, fiziksel sağlığı da etkileyebilir.
Alexithymia Belirtileri
- Duyguları sözel olarak ifade etmede belirgin güçlük
- Fantezi kurma ve hayal gücü kullanımında kısıtlılık
- Bedensel duyumlara odaklanma (baş ağrısı, mide gerginliği gibi)
- Dış uyaranlara karşı duygusal tepkilerde donukluk
- Sosyal ilişkilerde yüzeysellik ve derin bağ kuramama
Nedenleri ve Risk Faktörleri
Alexithymia’nın kökeninde nörobiyolojik ve psikolojik faktörler etkilidir. Araştırmalar, beyindeki anterior singulat korteks ve amigdala bölgelerindeki işlevsel farklılıkları işaret eder. Travmatik çocukluk deneyimleri, duygusal ihmal veya aşırı korumacı ebeveyn tutumları bu durumu tetikleyebilir. Otizm spektrumu, depresyon, kaygı bozuklukları ve psikosomatik hastalıklarla yüksek komorbidite gösterir.
Teşhis Süreci
Tanıda standartlaştırılmış ölçekler kullanılır:
- Toronto Alexithymia Ölçeği (TAS-20): 20 maddelik testle duygu tanıma becerisi ölçülür.
- Bermond-Vorst Alexithymia Anketi (BVAQ): Duygusal farkındalığın 5 boyutunu değerlendirir.
- Klinik görüşme sırasında hastanın metafor kullanımı ve içgörü düzeyi analiz edilir.
Tedavi Yöntemleri
-
Mentalizasyon Temelli Terapi (MBT):
- Duyguları adlandırma ve başkalarının zihinsel durumlarını anlama egzersizleri
- Haftalık seanslarla 6-12 ay süren bireysel veya grup terapileri
-
Duygu Odaklı Müdahaleler:
- "Duygu kartları" ile temel duyguların tanımlanması
- Beden taraması teknikleriyle fizyolojik tepkilerin duyguyla ilişkilendirilmesi
-
Sanat Terapisi:
- Resim, müzik veya heykelle somutlaştırılamayan duyguların dışavurumu
- Özellikle sözel ifade güçlüğü çekenler için etkili bir yöntem
-
Farmakolojik Destek:
- Eşlik eden depresyon veya anksiyete varsa SSRI grubu antidepresanlar
- Duygusal farkındalığı artırmak için oksitosin spreyi denemeleri
Günlük Yaşam İçin Pratik Stratejiler
- Duygu günlüğü tutmak: Günlük olayların bedensel ve duygusal etkilerini kaydetme
- Sinema terapisi: Film karakterlerinin duygusal analizini yapma
- Bedensel farkındalık egzersizleri: Nefes-duruş-duygu bağlantısını kurma
Alexithymia’nın Fiziksel Sağlığa Etkileri
Duygularını tanıyamayan bireylerde:
- Kronik ağrı sendromları 3 kat daha sık görülür
- Hipertansiyon ve koroner arter hastalığı riski artar
- Bağışıklık sistemi zayıflaması sonucu enfeksiyonlara yatkınlık oluşur
İlişkilerde Alexithymia ile Başa Çıkma
Partnerler için öneriler:
- "Nasıl hissediyorsun?" yerine "Bedeninde neler oluyor?" sorusunu sormak
- Duygusal paylaşım için resim veya müzik gibi dolaylı yollar kullanmak
- Eleştirel olmadan duygu ifadesi için güvenli alan yaratmak
Profesyonel destek alınması gereken durumlar: İlişkilerde sürekli çatışma, işlev kaybı veya bedensel şikayetlerin artması halinde psikiyatri veya klinik psikoloğa başvurulmalıdır.
