Yumurta Dondurma Nedir?

Yumurta dondurma, içinde bulunulan zaman içerisinde doğum yapmak istemeyen fakat daha sonraki yıllarda anne olmayı planlayan kadınların tercih ettiği bir doğurganlık koruma eylemidir. Tıpta oosit kriyoprezervasyonu olarak da bilinir. Kadının yumurtalıklarından toplanan oositler (yumurtalar), daha sonraki süreçte kullanılmak amacı ile dondurulur ve özel koşullar altında saklanır. Kişinin isteğine bağlı olarak, istendiği zaman kullanılır hale getirilebilir.

Kadınlarda yumurtalık rezervi ve de bu yumurtalık rezervinin kalitesi yaşın ilerlemesi ile birlikte düşmektedir. Bu durum da çocuk sahibi olmanın önündeki en büyük engellerden bir tanesidir. Buna ek olarak erken menopoz ve düşük over rezervi söz konusu olduğu taktirde; kadınların birçoğu gelecek zamanlarda çocuk sahibi olamama konusunda haklı bir endişeye kapılıyorlar. Yapılmakta olan bilimsel çalışmalar ve de uygulanmış tedavi sonuçları; kadınların özellikle 40 yaş ve üzeri dönemlerde çocuk sahibi olma konusunda başarısız olduklarını ya da bu başarının oldukça düşük olduğunu açıkça göstermektedir.

Yumurta dondurma işlemi aracılığı ile kadınlar; sağlam haldeki yumurtalarını üreme yeteneklerinin kaybolmadığı bir dönemde dondurtup, bunların ileriki süreçlerde kullanılmaları ile anne olabilmektedirler.

Yumurta Dondurma Uygulamasının Yapılabileceği Kişiler

Türkiye’de oldukça yakın bir zamana kadar, yardımcı üreme teknikleri mevzuatına göre bu işlemin gerçekleştirilmesi yasaktı. Fakat, yeniden gözden geçirilip düzenlenen yönetmeliğe göre;

• Özellikle kanser teşhisi konması sonrasında hasta kişinin radyoterapi / kemoterapi gibi üreme hücrelerine zarar verici nitelikteki tedavileri alacak olması, 
• Geçirilecek olan cerrahi bir operasyonun kadının üreme fonksiyonlarına yol açabilecek nitelikte olabilmesi,
• Düşük yumurtalık rezervi tanısının konmuş olması ve bu kişinin özellikle bekar veya evlilik planı içerisinde olmaması gibi özel şartlara bağlı olarak yumurta dondurma işleminin yapılmasına izin verilmektedir.

Buradaki en önemli hususlardan bir tanesi ise yumurta dondurma işlemini yaptıracak olan kadının 38 yaş ve altında olmasıdır.

Bakirelerde de yumurta dondurma işlemi kızlık zarına herhangi bir zarar verilmeden karından toplama ile gerçekleştirilmektedir. Tıbbi açıdan böyle bir toplama yapılmasının herhangi bir sakıncası yoktur.

Yumurta Dondurma İşleminin Yapılmasının Önerildiği Kişiler

Yumurta dondurma işlemi isteyen her kadına uygulanabilmektedir ancak özellikle;

• Yumurta hücrelerine zarar verme ihtimali olan kemoterapi veya radyoterapi tedavilerine ivedilik ile başlaması gereken hastalara,
• Yumurtalıkların alınmasının zorunlu olduğu cerrahi operasyonları geçirecek olan hastalara,
• Genetik açıdan ele alındığında enken menopoza girme ihtimali olan hastalara,
• Yumurtalık rezervi düşük ve yetersiz olan hastalara,
• Henüz hiç hamile kalmamış olan hastalara,
• Kariyer yapma isteği ya da erken evlenmeme isteğine bağlı olarak anne olmayı bir süreliğine erteleyen hastalara önerilmektedir.

Yumurta Dondurma Uygulaması

Yumurta dondurma işlemi için öncelikle kadınların yumurtalıklarının hormonlar vasıtası ile uyarana maruz tutulması gerekmektedir. Yapılacak olan tedavi regl (adet - menstrüasyon) döneminin 2. veya 3. günü başlar ve her hastada değişiklik göstererek yaklaşık olarak 12 ila 15 gün arası sürer. İşlemde toplanan sağlıklı haldeki yumurtalar, vitrifikasyon ismi ile bilinen özel bir metot ile laboratuvar ortamında dondurulur ve daha sonraki süreçlerde kullanılmak üzere özel saklama koşulları altında muhafaza edilir.

Yumurta Dondurma İşlemi Prosedürü Ve Süreci

Öncelikle bu konu ile ilgili özel hizmet veren sağlık kuruluşları ya da tedavi merkezlerine başvurulması gerekmektedir. Sonrasında ise hastanın adet olacağı tarih belirlenir ve bu sürecin 2. gününde kliniğe tekrar gelmesi istenir. Böylelikle tedavi süreci başlamış olur. Başlangıçta hastaya yumurtalıkları uyarmak amacı ile hormon ilaçları verilerek normalde üretilen yumurta hücresinden daha fazlasının çatlatma iğnesi aracılığı ile üretilmesi sağlanır. Bu süreç içerisinde hasta 3 ila 5 kez kliniğe gelir. Her gelişinde kontrol etmek amacı ile muayene yapılır, hormon düzeylerini kontrol etmek için tahlil yapılır ve elde edilen sonuçlara göre uygulanacak olan ilaç dozları ayarlanır. Bu dönem “takip süreci” olarak adlandırılır.

Takip süreci sonrasında hastanın folikül (küçük kese şeklindeki yapı) büyüklüğü istenen boyutlara ulaştığı zaman “yumurta toplama işlemi” olarak bilinen işlem yapılır ve bunun için hastaya vajinadan bir iğne yerleştirilip ultrason kullanılır. Yumurta toplama işlemi için genel anestezi uygulaması yapılmaktadır ve 15 dakika içerisinde işlem son bulmaktadır. Ağrısız bir şekilde gerçekleştirilen işlem sonrası hasta yaklaşık olarak 2 ila 3 saat arası müşahede altında tutulur ve normal yaşantısına dönmek üzere taburcu edilir. Yumurta dondurma işlemini yaptıran kişi, her sene dondurma işlemini yapan kuruma yazılı ve imzalı bir onay belgesi vermek zorundadır.

Toplanan yumurtaların, tıp literatüründe “vitrifikasyon tekniği (hızlı soğutma)” olarak adlandırılan yöntem ile “kriyoprotektan” adı verilen koruyucu maddeler ile etkileşime sokularak, 0078su kristallerinin oluşumuna izin verilmeden dondurulması sağlanır. Dondurulan yumurtalar; sıvı azot tankları içerisinde -196 derecede tam 5 yıl süreye kadar muhafaza edilmektedir. Gebeliğe karar verildiği zaman; anne olmak isteyen hasta kliniğe tekrar gelir ve dondurulan yumurtalar çözdürülerek “tüp bebek işlemi” için hazırlıklara başlanır.

Dondurma İşleminin Yumurtalar Üzerindeki Komplikasyonları

Dondurma işlemi hücrelerin ölümüne sebebiyet vermemektedir. Çünkü bu işlem ile kısa süreliğine hücre içi moleküler hareket ve hücre metabolizması durdurulmaktadır. Hücre ölümüne, içeride oluşan buz kristalleri sebebiyet vermektedir. Ülkemizde halihazırda uygulanmakta olan camsılaştırma ya da vitrifikasyon adı ile bilinen teknik ile hücrenin içerisinde buz kristallerinin oluşumu önlenmekte ve sıvı azot içerisinde sağlam bir şekilde canlılık korunmaktadır. Bütün bunlara bağlı olarak dondurma işleminin yumurtalar üzerinde herhangi bir komplikasyona sebebiyet vermediğini söylemek mümkündür.

Yumurta Dondurma İşlemi ile Gebelikler ve Bebekler

Yayınlanmış dört randomize kontrollü çalışmanın sonuçları, taze ve donmuş oositlerin IVF sikluslarında benzer gebelik oranları sağladığını ve bu teknolojilerin 35 yaş ve altı iyi seçilmiş hastalarda kullanımını desteklediğini göstermiştir. Yumurta dondurma işleminin doğacak olan bebeğin sağlığı üzerinde olumsuz herhangi bir etkisi gözlenmemiştir. Bu konu üzerinde yapılan çalışmalar taze yumurtalarla oluşturulan gebelikler ve bebekler, dondurma işlemiyle dondurulan yumurtalarla oluşturulan gebelikler ve bebekler ile karşılaştırılıp değerlendirilmeye alındığında; perinatal ve obstetrik sonuçlarda dikkate alınacak oranda farklılıklar olmadığını göstermektedir. Aynı zamanda vitrifikasyon yöntemi ile dondurulan yumurtalardan elde edilmiş olan embriyoların tekrar dondurma işlemine girmesinin canlı doğum oranı üzerinde herhangi bir olumsuz etkisi olmadığı bilinmektedir.

Dondurulan Yumurtaların Saklama Süresi

Saklama süresi normal şartlar altında 1 yıldır. İsteğe bağlı olarak, hastanın onayı ile birlikte bu süre 5 yıla kadar uzatılabilmektedir. Her yıl hastanın yazılı ve imzalı bir onay vermesi gerekmektedir. 5 yıldan daha uzun süreli bir saklama talebi söz konusu olacak ise bunun için Sağlık Bakanlığı onayı gerekmektedir. Yumurtaları dondurulan kişi, yumurtaları artık kullanmayacağına dair bir karar aldıysa ve saklanmasının devam etmesini istemiyorsa yumurtalar imha edilmektedir. Bu işlemin yapılabilmesi için ise ilgili tüp bebek merkezine başvurup; imha nedenini belirten imzalı bir dilekçe teslim etmelidir. Sonrasında Sağlık Bakanlığı’na bildirim yapılır ve dondurulmuş yumurtalar imha edilir.

Yumurta Toplama İşlemi Sonrasında Dikkat Edilmesi Gereken Şeyler

Yumurta toplama işlemi sonrasında hasta, genellikle 1-2 saat kadar kısa bir süre içerisinde müşahededen çıkarak günlük yaşantısına dönmek üzere taburcu edilir. Yumurta toplama işleminden sonra hastalar, günlük yaşantılarındaki rutinlerini yapabilirler. Fakat yumurta dondurma işleminin sonrasında, yumurtalıklara yapılan müdahale sebebiyle küçük çaplı hafif kramplar hissedilebilir ve kasık bölgesinde basınç hissi meydana gelebilir.

Yumurtalarını Dondurmak İsteyen Kişilerin Dikkat Etmesi Gereken Şeyler

• Yaşam tarzı – uyku düzeni sağlanmalı, aynı zamanda alkol ve sigara tüketimi yapılmamalıdır. Fiziksel aktiviteler ile beden güçlendirilmelidir. 
• Beslenme – düzenli ve dengeli bir beslenme sağlanmalıdır. Özellikle vitamin ve protein ağırlıklı bir diyet uygulanmalıdır. Donmuş gıdalar tercih edilmemeli, taze meyve sebze tüketimi yapılmalıdır.  
• Kullanılan ilaçlar – hekim tavsiyesi ile ve gereklilik durumu varsa; yumurta kalitesini yükseltmek amacı ile folik asit içeren ilaçlar gibi çeşitli ilaçların kullanımı yapılabilir.

Embriyo Dondurma (Kriyoprezervasyon)

Embriyo dondurma; laboratuvar ortamı içerisinde anne adayından alınan yumurtaların ve baba adayından alınan spermlerin tıbbi yöntemler ile döllendirilmesiyle elde edilmiş embriyoların, daha sonraki süreçlerde gebelik denemeleri için özel işlemlerden geçirilerek dondurulmasıdır.

Uygulanmakta olan tüp bebek tedavilerinin amacı iyi gelişmiş haldeki ve sağlıklı olan 1 ya da 2 adet embriyonun rahim içerisine transferinin sağlanması ve geride kalan sağlıklı haldeki embriyoların dondurularak sağlanması olarak ifade edilebilir. Tüp bebek tedavisinde sıklıkla karşılaşılan çoğul gebelik durumunu en az seviyeye indirgeyebilmek amacı ile; Sağlık Bakanlığı’nın da yönetmeliklerinde uygun gördüğü şekliyle 35 yaşın altındaki kadınlara 1 adet, 35 yaşın üstündeki kadınlara ise 2 adet embriyo transferi yapılmaktadır. Elde edilen diğer embriyolar ise dondurulup saklanacak ve böylelikle daha sonra herhangi bir hormon tedavisine, iğne tedavisine ya da yumurta toplama işlemi yaptırmasına gerek kalmayacaktır.

Embriyo Dondurma İşleminin Yapılabileceği Durumlar

• Preimplantasyon genetik (gebelik öncesi dönemde laboratuvar ortamı içerisinde oluşturulan embriyolar üzerinde yapılan bir tür genetik tarama testi) tanı yapılacak olması,
• OHSS adı ile bilinen overyen hiper stimülasyon sendromu riski olması,
• Tüp bebek tedavisi esnasında fazla sayıda sağlıklı embriyo elde edilmesi,
• Cerrahi bir müdahalenin transferi engellemesi,
• Hormonal tedaviyi gerektiren başka bir sağlık sorununun varlığı,
• Tıbbi açıdan ciddi olarak değerlendirilen hastalıklardan herhangi birisini varlığı gibi durumlarda embriyo dondurma işleminin yapılması tavsiye edilmektedir. 

Yumurta Dondurma ve Embriyo Dondurma Arasındaki Farklar

• Her iki işlemde de yumurtalıklar hormonal iğneler ile uyarılır ve ultrason aracılığı ile toplama yapılır. Bu duruma kadar uygulanan tıbbi tedaviler ve süreçler birebir aynıdır. 
• Yumurta dondurma işleminde direkt olarak yumurtalar dondurulur. Embriyo dondurma işleminde ise sperm ile döllenme sağlanır ve sonrasında oluşan ilk embriyoların bölünmeleri izlenir. 2. ve 6. günler arasında içlerinden en sağlam ve en iyi kalitede olanları seçilip dondurulur. 
• Yumurta dondurma işlemi evli ya da bekar her kadına yapılabilir fakat embriyo dondurma işlemi sperm gerektiği için sadece evli kadınlara uygulanır.

Dondurulmuş Embriyo Transferi

FET (dondurulmuş embriyo transferi) şeklinde ifade edilir ve aynı zamanda rahim dinlendirme olarak da nitelendirilmektedir. Yapılan standart tüp bebek tedavilerinde geliştirilen yumurtalar toplanır, sonrasında ise olgun yumurtalar ile spermin döllenmesi sağlanır. Bunun sonucunda gelişen embriyolar genellikle 3. gün ya da 5. gün rahim içerisine yerleştirilir. Taze embriyo transferi sağlanmış olur.

Bu tedavi esnasında; yumurta uyarıcı iğneler kullanılır ve bununla beraber çok sayıda yumurta gelişir. Aynı zamanda kandaki E2 hormon seviyeleri oldukça yüksek değerlere ulaşır. Bu hormon “endometrium” adı verilen rahim iç tabakasının gelişimini sağlar ve böylelikle embriyolar rahim içine daha kolay bir şekilde yerleşir. Ancak standart tüp bebek tedavisinde hormon düzeylerinin çok yükselmesi, rahim iç tabakasına olumsuz yönde etki edebileceği ve bununla birlikte gebe kalma ihtimalini düşürebileceği iddia edilmektedir. Bu yüzden;

• Öncelikle kullanılan ilaçların etkisinin vücuttan atılması, 
• Yumurtalıkların normale dönmesi,
• Yüksek hormon düzeylerinin normale dönmesi amaçları ile geliştirilen iyi kalitedeki embriyoları taze olarak transfer etmek yerine; dondurularak saklanması ve yaklaşık olarak 2 ay süre sonrasında donmuş embriyoların transfer edilmesi ile gebe kalma ihtimalinin artırılabileceği düşünülmektedir. 

Dondurulmuş Embriyo Transferi Aşamaları

İlk aşamada; öncelikle anne adayının adet kanaması beklenir ve kanama başladıktan sonra endometrium adı verilen ve rahimi kaplayan duvarın kalınlığı ölçülür. Aynı zamanda rahim içerisinde herhangi bir polip, kist ya da myom olup olmadığı kontrol edilir ve bu işlem için ultrasonografi tercih edilir. Rahim duvarının kalınlığının ince olması ve rahim içerisinde polip, kist, myom gibi herhangi başka bir durum olmaması oldukça önemlidir.

İkinci aşamada; vajinal ultrasonografi sonucu kontrol edilir ve ilaç tedavisine başlanır. İlaç tedavisinde etken madde östrojendir. 10 gün ilaç kullanımını takiben ikinci bir muayene yapılır ve duruma göre ilaç dozunda değişiklikler yapılabilir.

Son aşamada ise; endometrium kalınlığı beklenen seviyeye ulaştığında ise vajinal progesteron uygulaması başlar. Dondurulmuş embriyo transfer süreci bu şekilde tamamlanmış olur.

Dondurulmuş Embriyo Transferi Öncesi Ve Sonrasında Yapılması Gerekenler

Dondurulmuş embriyo transferi öncesinde vücudu sağlıklı bir gebeliğe hazır hale getirebilmek amacı ile;

• Vitamin açısından zengin besinler tüketilmeli; şayet gerekli ise doktor kontrolü altında vitamin takviyesi alınmalı,
• Mineral açısından zengin şeyler tüketilmeli ve gerekli ise hekim önerisi ile mineral takviyesi alınmalı,
• Sağlıklı ve düzenli bir beslenme şekli edinilmeli,
• Kafein tüketimi mümkün olan en hızlı şekilde azaltılmalı,
• Sigara tüketimi durdurulmalı,
• Alkol kullanımına son verilmelidir. 

Bütün bunlara dikkat edilip dondurulmuş embriyo transferi gerçekleştirildikten sonra ise;

• Sabırlı olun.
• Stresten uzak durun.
• Kendinizi aşırı miktarda yormanıza neden olacak işlerden uzak durun.
• Sağlıklı beslenin.

Dondurulmuş Embriyo Transferi Sonrası Hamilelik Belirtileri

Dondurulmuş embriyo transferi sonrasında görülecek olan hamilelik değerlerinin genellikle normal gebelik belirtilerinden herhangi bir farkı yoktur ve transfer işlemi gerçekleştirildikten sonraki 10. günden sonra kanda beta HCG değerlerine bakılması gerekmektedir. 5 ml üzerine çıkmış halde ise gebelik lehine düşünülür. Buna ek olarak ise;

• Açık renkli kanama,
• Açık renkli lekelenme,
• Bel ağrısı,
• Karın ağrısı,
• Mide bulantısı ve kusma belirtiler arasında gösterilebilir. 

Dondurulmuş Embriyo Transferi Başarı Oranı

Dondurulmuş embriyo transferinin başarı oranı, günümüz teknolojisiyle birlikte yaygın bir şekilde kullanılan vitrifikasyon (camsılaştırma) yöntemi ile birlikte oldukça yüksek orandadır. Çözünen embriyolar stresten arındırılmış, dinlenmiş ve uygun şartlar altında hazırlanmış bir halde anne rahmine transfer edilmektedirler ve bu durum da başarı oranını yükseltmektedir.

Dondurulmuş Embriyo Transferi Ve Cinsel İlişki

Dondurulmuş embriyo transferi işlemi sonrasında katı kurallar söz konusu değildir. Özellikle istirahat etme halinin gebelik oranını arttırdığına dair herhangi net bir bilgi bulunmamaktadır. Dondurulmuş embriyo transferi sonrasında sadece 20 dakika istirahat edilip günlük rutine dönülmesi uygundur.  Dondurulmuş embriyo transferi öncesi cinsel ilişki noktasına dikkat edilmelidir. Cinsel ilişki gibi yüksek efor gerektiren işlerin yapılmasında kısıtlama getirilir. Çünkü her gebelikte olduğu gibi dondurulmuş embriyo transferi ile hamile kalanların gebeliklerinde de ilk 3 ay riskli dönem olarak değerlendirilmektedir.