Yüksek tansiyon (hipertansiyon), kanın damar duvarlarına uyguladığı basıncın sürekli olarak normal değerlerin üzerinde seyretmesidir. Sessiz katil olarak adlandırılmasının nedeni, çoğu zaman belirgin semptom vermeden kalp, böbrek ve beyin gibi hayati organlarda ciddi hasara yol açabilmesidir. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, dünya genelinde 1.28 milyar yetişkin yüksek tansiyon ile yaşamaktadır ve bu durum inme, kalp krizi ve böbrek yetmezliğinin önde gelen nedenleri arasındadır.
Yüksek Tansiyon Nedir?
Kan basıncı, sistolik (büyük tansiyon) ve diyastolik (küçük tansiyon) olmak üzere iki değerle ölçülür. Sistolik basınç kalbin kasılması sırasında, diyastolik basınç ise gevşemesi sırasında oluşur. Hipertansiyon tanısı için bu değerlerin istirahat halinde, iki ayrı ölçümde 140/90 mmHg veya üzerinde olması gerekir. Prehipertansiyon (120-139/80-89 mmHg) ise yüksek tansiyon öncesi uyarıcı bir evredir.
Yüksek Tansiyonun Nedenleri
Hipertansiyon, temel olarak iki türe ayrılır. Esansiyel (birincil) hipertansiyon, vakaların %90-95’ini oluşturur ve nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte genetik faktörler, obezite, tuz tüketimi, stres ve hareketsiz yaşam tarzı gibi risk faktörleriyle ilişkilidir. Sekonder (ikincil) hipertansiyon ise altta yatan böbrek hastalıkları, endokrin bozukluklar (tiroid sorunları, Cushing sendromu), aort koarktasyonu veya bazı ilaçların (steroidler, NSAİİ’ler) kullanımı sonucu gelişir.
Belirtiler ve Sessiz Seyir
Hipertansiyon genellikle semptomsuz ilerler. Ancak çok yüksek değerlerde (180/110 mmHg üzeri) baş ağrısı, burun kanaması, nefes darlığı, görme bozuklukları, göğüs ağrısı veya baş dönmesi ortaya çıkabilir. Bu belirtiler acil tıbbi müdahale gerektiren malign hipertansiyon işareti olabilir. Sessiz seyir nedeniyle düzenli tansiyon ölçümü hayati önem taşır.
Risk Faktörleri
Değiştirilemez risk faktörleri arasında ileri yaş, aile öyküsü, cinsiyet (erkeklerde 55 yaş öncesi daha sık) ve kronik böbrek hastalığı yer alır. Değiştirilebilir risk faktörleri ise obezite, tuzlu beslenme, potasyum-magnezyum eksikliği, fiziksel hareketsizlik, tütün kullanımı, aşırı alkol tüketimi ve kronik strestir.
Komplikasyonlar ve Organ Hasarı
Kontrolsüz hipertansiyon, damarlarda sertleşme (ateroskleroz) ve daralmaya yol açar. Bu durum koroner arter hastalığı, kalp krizi, kalp yetmezliği, inme, periferik arter hastalığı, böbrek yetmezliği, retinopati (görme kaybı) ve vasküler demans gibi ciddi sonuçlar doğurur. Böbreklerdeki hasar mikroalbüminüri ile erken dönemde tespit edilebilir.
Tanı Yöntemleri
Tanı için en az 5 dakikalık istirahat sonrası, iki koldan ikişer dakika ara ile yapılan ölçümler değerlendirilir. Evde tansiyon takibi veya 24 saatlik ambulatuvar kan basıncı izlemi (ABPM) beyaz önlük hipertansiyonunu ayırt etmek için kullanılır. Sekonder nedenleri ekarte etmek amacıyla kan testleri (kreatinin, elektrolitler, TSH), idrar tahlili ve EKG gibi tetkikler istenir.
Tedavi Yaklaşımları
Tedavi yaşam tarzı değişiklikleri ve farmakolojik tedavinin kombinasyonunu içerir. Yaşam tarzı değişiklikleri arasında DASH diyeti (meyve-sebze ağırlıklı, düşük tuzlu beslenme), kilo kontrolü, düzenli aerobik egzersiz (haftada 150 dakika), tuz alımının 5 gr/gün altına indirilmesi, alkol ve sigaradan kaçınma yer alır. İlaç tedavisinde ACE inhibitörleri, anjiyotensin reseptör blokerleri (ARB), kalsiyum kanal blokerleri, diüretikler veya beta blokerler tek başına veya kombinasyon halinde kullanılır.
Önleme Stratejileri
Hipertansiyondan korunmak için çocukluk çağından itibaren tuz alımının sınırlandırılması, sağlıklı beslenme alışkanlıklarının kazandırılması, düzenli fiziksel aktivite ve stres yönetimi önemlidir. Yetişkinlerde yılda en az iki kez tansiyon ölçümü yaptırmak erken tanı için kritiktir.
Acil Durumlar ve Doktora Başvuru Zamanı
Göğüs ağrısı, şiddetli baş ağrısı, nörolojik bulgular (konuşma güçlüğü, güç kaybı), nefes darlığı veya görme değişiklikleri acil servise başvurmayı gerektirir. Hipertansiyon tanısı alan hastaların düzenli kardiyoloji veya dahiliye kontrollerine gitmesi, ilaçlarını aksatmaması ve evde tansiyon takibi yapması tedavi başarısını belirler.
