Yaygın kaygı bozukluğu (YKB), günlük hayatta sürekli ve kontrol edilemeyen endişe duygularıyla karakterize edilen psikolojik bir rahatsızlıktır. Bu durum, iş performansından sosyal ilişkilere kadar yaşamın tüm alanlarını etkileyebilir. İşte YKB’nin nedenleri, belirtileri ve modern tedavi yaklaşımları:
Yaygın Kaygı Bozukluğu Nedir?
YKB, en az altı ay boyunca devam eden aşırı ve gerçekçi olmayan endişe hali olarak tanımlanır. Kaygı odağı günlük konularla (finans, sağlık, iş) ilgili olabilir. Normal endişeden farkı, duyguların şiddeti ve kişinin kontrol yeteneğini kaybetmesidir. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, yetişkinlerin %3-5’ini etkiler.
Temel Belirtiler ve Tanı Kriterleri
- Günün çoğunda yoğun endişe ve "felaket senaryoları" üretme
- Konsantrasyon güçlüğü ve zihnin sürekli boşalması
- Kas gerginliği, baş ağrısı veya titreme gibi fiziksel semptomlar
- Uyku problemleri (uykuya dalmada güçlük veya sık uyanma)
- Kolay yorulma ve enerji düşüklüğü
- Sinirlilik ve "sürekli tetikte olma" hissi
Risk Faktörleri ve Nedenleri
YKB’nin gelişiminde biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörler etkileşim gösterir. Beyindeki nörotransmitter dengesizlikleri (özellikle serotonin ve GABA), genetik yatkınlık ve travmatik yaşam olayları önemli rol oynar. Mükemmeliyetçi kişilik yapısı, kronik stres ve bazı tıbbi durumlar (tiroid bozuklukları) riski artırır.
Teşhis Süreci
Tanı için klinik görüşme ve standart ölçekler kullanılır:
- DSM-5 Kriterleri: Amerikan Psikiyatri Birliği’nin belirlediği tanı ölçütleri.
- GAD-7 Testi: Kaygı şiddetini ölçen 7 soruluk anket.
- Fiziksel Değerlendirme: Tiroid testleri gibi tetkiklerle altta yatan tıbbi nedenler elenir.
Tedavi Yöntemleri
1. Psikoterapiler
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Olumsuz düşünce kalıplarının yeniden yapılandırılması üzerine odaklanır.
- Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT): Kaygıyla mücadele yerine onu kabul etme becerisi geliştirir.
2. İlaç Tedavisi
- SSRI’lar (Sertralin, Essitalopram): Uzun vadeli kullanım için ilk tercih.
- SNRI’lar (Venlafaksin): Noradrenalin dengesini düzenler.
- Buspiron: Bağımlılık riski düşük anksiyolitik.
3. Tamamlayıcı Yaklaşımlar
- Düzenli aerobik egzersiz (haftada 150 dakika)
- Progresif kas gevşetme teknikleri
- Mindfulness meditasyonu
Yaşam Tarzı Değişiklikleri
Günlük rutine eklenecek basit uygulamalar semptomları %40’a varan oranda azaltabilir:
- Kafein ve alkol tüketimini sınırlandırma
- Uyku hijyeni için sabit yatma/kalkma saatleri
- "Endişe zamanı" belirleyerek kaygıları sınırlandırma
Ne Zaman Profesyonel Yardım Alınmalı?
Kaygılar işlevselliği bozuyorsa (işe gidememe, sosyal izolasyon), fiziksel semptomlar (çarpıntı, nefes darlığı) eşlik ediyorsa veya intihar düşünceleri varsa acilen psikiyatri uzmanına başvurulmalıdır.
Önemli Not
YKB tedavi edilebilir bir durumdur. Doğru yaklaşımla hastaların %70’inde belirgin iyileşme sağlanır. Erken müdahale, kronikleşmeyi önlemede kritik rol oynar.
