Susam alerjisi, bağışıklık sisteminin susam proteinlerine aşırı tepki vermesiyle ortaya çıkan ciddi bir gıda alerjisidir. Son yıllarda küresel vakalarda belirgin artış gözlenmekte olup, özellikle çocukları etkileyen bu durum hayatı tehdit eden reaksiyonlara yol açabilir.
Susam Alerjisinin Yaygın Belirtileri
Reaksiyonlar genellikle tüketimden sonraki ilk 2 saat içinde ortaya çıkar. Hafif semptomlar arasında kaşıntılı döküntüler, dudak şişmesi ve karın krampları bulunur. Şiddetli vakalarda nefes darlığı, dilde şişme, kan basıncında ani düşüş ve bilinç kaybı gibi anafilaksi belirtileri görülür. Çocuklarda sürekli kusma veya hırıltılı solunum da uyarıcı işaretlerdir.
Teşhis Yöntemleri
Tanı için deri prick testi ve spesifik IgE kan testi ilk adımdır. Şüpheli vakalarda kontrollü besin yükleme testi (oral provokasyon) altın standart kabul edilir. Son dönemde kullanıma giren bileşene dayalı tanı (CRD) ile ana alerjenler olan Ses i 1 ve Ses i 3 proteinlerine duyarlılık detaylıca analiz edilebilir.
Gizli Susam Kaynakları
Susam sadece simit ve tahinde değil, beklenmedik birçok üründe bulunabilir:
- Ekmek, kraker ve granola barlar
- Humus, salata sosları, tahinli tatlılar
- Köfte harçları ve baharat karışımları
- Kozmetik ürünler (dudak kremleri, sabunlar)
- Asya mutfağına özgü yemekler
Acil Tedavi Protokolleri
Anafilaksi durumunda derhal intramüsküler adrenalin (epinefrin) uygulanması hayat kurtarıcıdır. Risk taşıyan bireyler her daim adrenalin oto-enjektörü (Epipen) taşımalıdır. Destek tedavi olarak antihistaminikler ve kortizon verilebilir ancak bunlar adrenalinin yerini tutmaz.
Önleme ve Yönetim Stratejileri
- Etiket Okuma Alışkanlığı: "Tahin", "gingelly", "benne seed" gibi ifadelere dikkat edilmeli.
- Restoranlarda: Mutfak ekipmanlarının çapraz bulaş riski mutlaka sorgulanmalı.
- Okul Planı: Çocuklar için acil eylem planı ve tıbbi uyarı bilekliği hazırlanmalı.
- Besin Alternatifleri: Ayçiçeği tohumu veya kabak çekirdeği susam yerine kullanılabilir.
Güncel Gelişmeler
2023’te yürürlüğe giren FDA düzenlemesi susamı "büyük 9" alerjen grubuna dahil etmiştir. Avrupa Birliği’nde ise etiketleme zorunluluğu 2014’ten beri uygulanmaktadır. Omalizumab (Xolair) gibi biyolojik tedaviler ümit vaat etse de henüz rutin kullanımda değildir.
Beslenme Önerileri
Kalsiyum ve demir eksikliğini önlemek için:
- Brokoli, badem ve kuru baklagiller kalsiyum kaynağı olarak tüketilmeli.
- Kırmızı et, yumurta ve ıspanak demir ihtiyacını karşılayabilir.
- Susamsız tahin alternatifi olarak fındık ezmesi kullanılabilir.
Çocuklarda Özel Durumlar
Erken çocukluk döneminde başlayan susam alerjisinin %20-30’u zamanla tolerans geliştirir. Oral tolerans testi için 5-6 yaş sonrası uygundur. Emziren annelerin diyetinden susam çıkarması sadece bebekte reaksiyon gözlendiğinde önerilir.
