Şeker hastalığı (diyabet), kan şekeri düzensizlikleriyle karakterize kronik bir metabolizma hastalığıdır. Tip 1 ve Tip 2 diyabet olmak üzere iki ana türü bulunan bu hastalığın gelişiminde genetik ve çevresel faktörlerin rolü merak edilen konular arasındadır. İşte diyabetin genetik yönü ve korunma stratejileri:

Diyabet Türlerine Göre Genetik Yatkınlık

1. Tip 1 Diyabet:

   • Genetik Risk: HLA (İnsan Lökosit Antijeni) genlerindeki belirli varyasyonlar, otoimmün süreci tetikleyerek pankreas beta hücrelerinin tahribatına yol açabilir. Birinci derece akrabalarda Tip 1 diyabet varsa risk 10-15 kat artar.
   • Çevresel Tetikleyiciler: Viral enfeksiyonlar (enterovirüsler), erken yaşta inek sütü tüketimi veya D vitamini eksikliği genetik yatkınlığı olan bireylerde hastalığı başlatabilir.

2. Tip 2 Diyabet:

   • Aile Öyküsü: Birinci derece akrabalarda Tip 2 diyabet varlığı, riski %40’a kadar artırır. TCF7L2, PPARG gibi genlerin polimorfizmleri insülin direnciyle ilişkilidir.
   • Yaşam Tarzı: Obezite, hareketsizlik ve yüksek kalorili beslenme, genetik yatkınlıkla birleştiğinde hastalık riskini katlanarak yükseltir.

Genetik ve Çevresel Faktörlerin Etkileşimi

• Epigenetik Değişiklikler: Gebelikte annenin yetersiz beslenmesi veya stresi, fetüste gen ifadesini değiştirerek ileri yaşta diyabet riskini artırabilir.
• İkiz Çalışmaları: Tek yumurta ikizlerinde Tip 2 diyabet konkordansı %70-90 iken, Tip 1’de bu oran %30-50’dir. Bu, Tip 2’de genetiğin daha baskın olduğunu gösterir.

Risk Azaltma Yöntemleri

• Düzenli Tarama: Ailesinde diyabet öyküsü olanlar yılda bir açlık kan şekeri ve HbA1c testi yaptırmalı.
• Beslenme: Rafine şekerden uzak, lif oranı yüksek Akdeniz diyeti insülin direncini kırar.
• Fiziksel Aktivite: Haftada 150 dakika tempolu yürüyüş, kas glikoz kullanımını artırır.
• Kilo Kontrolü: Vücut ağırlığının %5-7’si kadar kilo kaybı, Tip 2 diyabet riskini %58 azaltır.

Gebelikte Gestasyonel Diyabet ve Genetik
Gestasyonel diyabet geçiren annelerin çocuklarında Tip 2 diyabet riski artar. Bu durumda TCF7L2 gen varyantları önemli bir rol oynar. Gebelikte dengeli beslenme ve egzersiz, hem anne hem bebek için riski düşürür.

Sonuç
Şeker hastalığı, genetik yatkınlık ve çevresel faktörlerin karmaşık etkileşimi sonucu ortaya çıkar. Aile öyküsü olsa bile sağlıklı bir yaşam tarzıyla hastalık önlenebilir veya geciktirilebilir. Risk grubundaki bireylerin düzenli doktor kontrolü şarttır.