Seçici mutizm, çocukların belirli sosyal ortamlarda konuşamamasıyla karakterize bir anksiyete bozukluğudur. Genellikle 3-5 yaş arasında başlar ve okul gibi kalabalık ortamlarda konuşma yetisinin tamamen kaybolmasına yol açarken, ev gibi güvenli alanlarda normal iletişim kurulabilir. Bu durum, "seçici" olarak adlandırılmasının temel nedenidir.
Temel Belirtileri
- Okul veya kalabalık ortamlarda tam konuşmama
- Göz temasından kaçınma ve donuk yüz ifadesi
- Fiziksel iletişimle (baş sallama, işaret etme) yetinme
- Tanıdık ortamlarda (evde) akıcı konuşabilme
- Sosyal etkinliklerden kaçınma davranışı
Nedenleri ve Risk Faktörleri
Seçici mutizm multifaktöriyel nedenlerle gelişir. Genetik yatkınlık (%30 vakada aile öyküsü), nörogelişimsel farklılıklar ve çevresel tetikleyiciler rol oynar. Dil gelişim gecikmesi, göçmen ailelerde kültürel uyum sorunları veya travmatik olaylar (boşanma, kayıp) riski artırır. Beyin görüntüleme çalışmaları, amigdala aktivitesindeki anormalliklere işaret eder.
Tanı Süreci
Tanı için DSM-5 kriterleri esas alınır:
- En az 1 ay süren tutarlı konuşmama
- Eğitimsel/iletişimsel bozulma
- Konuşma engelinin dil bilgisiyle açıklanamaması
- Diğer iletişim bozuklukları dışlanmalı
Çocuk psikiyatristi; aile öyküsü, davranış gözlemi ve WISC-R zeka testiyle kapsamlı değerlendirme yapar.
Tedavi Yaklaşımları
Davranışçı Terapiler:
- Kademeli maruz bırakma (önce tek kişi, sonra küçük gruplar)
- Ödül sistemleri ve oyun temelli iletişim çalışmaları
- Okulda "konuşma arkadaşı" uygulaması
İlaç Tedavisi:
SSRI grubu antidepresanlar (Sertralin) şiddetli anksiyetede 6 yaş üstüne reçete edilir. İlaç kullanımı ortalama 9-12 ay sürer.
Aile Katılımı:
- Konuşma için baskı yapmama
- Duyguları resimli kartlarla ifade etme alıştırmaları
- Sosyal beceri eğitimi (rol canlandırma)
Okul Desteği
Öğretmenlerin uygulayabileceği stratejiler:
- Evde kaydedilen sesli mesajları sınıfta dinletme
- "Sessiz oyun" etkinlikleri (konuşmadan iletişim)
- Akran desteği için koro veya tiyatro çalışmaları
Prognoz ve Uzun Dönem
Erken müdahalede (%70 vakada) 10-12 ayda anlamlı düzelme görülür. Tedavi edilmeyen vakalarda sosyal fobi, depresyon veya akademik başarısızlık gelişebilir. Yetişkinlikte mesleki işlevsellik etkilenebilir.
Ebeveynlere Kritik İpuçları
- Konuşamadığı için eleştirmekten kaçının
- Küçük sosyal başarıları kutlayın
- Öğretmen-psikolog işbirliğini sürdürün
- Duygusal ifade için sanat terapilerini deneyin
