Sosyal anksiyete bozukluğu (sosyal fobi), başkaları tarafından yargılanma korkusuyla karakterize edilen ve kişinin günlük yaşamını ciddi şekilde etkileyen bir kaygı bozukluğudur. Topluluk önünde konuşma, tanımadık insanlarla tanışma veya sosyal etkinliklere katılma gibi durumlarda yoğun korku yaşanır.
Sosyal Fobinin Temel Belirtileri
- Fiziksel Belirtiler:
- Yüz kızarması, titreme
- Terleme, çarpıntı
- Mide bulantısı, nefes darlığı
- Davranışsal Belirtiler:
- Göz temasından kaçınma
- Konuşurken sesin kısılması
- Sosyal ortamlardan kaçınma
- Zihinsel Belirtiler:
- "Rezil olacağım" düşünceleri
- Başkalarının tepkilerini aşırı analiz
- Performans kaygısı
Sosyal Kaygının Altında Yatan Nedenler
Sosyal fobi genellikle genetik yatkınlık ve çevresel faktörlerin kesişiminde gelişir. Çocuklukta yaşanan alay edilme, utandırılma veya aşırı eleştirel ebeveyn tutumları tetikleyici olabilir. Beyindeki amigdala ve prefrontal korteks arasındaki iletişim bozuklukları da nörobiyolojik bir temel oluşturur.
Teşhis Kriterleri ve Tanı Yöntemleri
Tanı için DSM-5 kriterleri dikkate alınır:
- Sosyal ortamlarda belirgin korku
- Korkunun durumla orantısız olması
- Kaçınma davranışı
- En az 6 ay sürmesi
Psikiyatrik değerlendirmede klinik görüşme ve ölçekler (Liebowitz Sosyal Anksiyete Ölçeği) kullanılır. Ayırıcı tanıda panik bozukluk ve çekingen kişilik bozukluğu dışlanmalıdır.
Etkili Tedavi Yaklaşımları
-
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):
- Yanlış inançların sorgulanması
- Kademeli maruz bırakma egzersizleri
- Sosyal beceri eğitimi
-
İlaç Tedavisi:
- SSRI grubu antidepresanlar (Sertralin, Escitalopram)
- Kısa süreli beta blokerler (performans kaygısı için)
-
Destekleyici Yöntemler:
- Nefes ve gevşeme teknikleri
- Grup terapileri
- Düzenli egzersiz ve uyku hijyeni
Yaşam Kalitesine Etkileri
Tedavi edilmediğinde:
- Akademik/iş performansında düşüş
- İlişki kurmada zorluk
- Depresyon ve madde kullanım riskinde artış
- Mesleki ilerlemenin engellenmesi
Ne Zaman Profesyonel Yardım Alınmalı?
- Sosyal etkileşimlerde fiziksel belirtiler şiddetliyse
- İşe gitmek veya markete çıkmak bile zorlaştıysa
- Alkole başvurarak sosyalleşme ihtiyacı doğuyorsa
- Kaçınma davranışları hayatı kısıtlıyorsa
Tedavi sürecinde psikiyatrist ve klinik psikolog işbirliği kritik önem taşır. Doğru müdahale ile sosyal fobi belirtilerinde %70-80 oranında azalma sağlanabilir.
