İlik Nakli Nedir?

Kemik iliği kan yapıcı hücreleri barındırır ve bu hücrelerin zarar veya hasar görmesine bağlı olarak kemik iliği nakli yapılır.

Kemik iliği içerisinde kan yapıcı hücreler bulunmaktadır. Yumuşak süngerimsi bir yapıda olan kemik iliği kandaki alyuvarların, akyuvarların ve trombositlerin üretilmesinde görevlidir. Kemik iliği nakli olarak da anılan prosedür hasar alan veya hastalıklı kemik iliğini değiştirmek için yapılmaktadır. Bu amaçla vücuda sağlıklı kök hücreleri yerleştirilmektedir. Yapılış şekline göre 2 çeşittir. Uzman tarafından kişinin içinde bulunduğu şartlar gözetilerek, ilik nakli riskleri de göze alınarak yöntem belirlenecektir.

Kemik iliği çeşitli nedenlere bağlı olarak yeterli miktarda sağlıklı kan hücresi üretemeyebilir. Bunun haricinde yine bazı nedenlerle hiç çalışmayabilir. Böyle durumlarda hastanın kendisinden kök hücre alınarak otolog kemik iliği nakli yapılabileceği gibi, ailesinden, akrabalarından veya tanımadığı bir kişiden doku uyumuna bakılarak kök hücresi alınması sonrasında allojenik kemik iliği nakli yapılması da mümkündür.

İlik Nakli Nasıl Yapılır?

İlik nakli öncesi uzman hekimler tarafından hastanın nakil için fiziksel olarak hazır olup olmadığının kontrolünün sağlanması adına birçok test yapılmaktadır. Nakil için uygun görülen hasta, uzman tarafından belirlenen günde toplanan kök hücreler işlem sırasında hastanın uyutulmasına gerek kalmadan kataterden (ince bir tüpten) vücuda verilmektedir. Toplanan kök hücrelerin henüz yeni alınmış olması mümkün olabileceği gibi, daha önceden toplanan ve uygun şartlarda saklanan kök hücrelerin kullanılması da mümkündür.  

Otolog Kemik İliği Nakli

İlik nakli donör kullanılmadan gerçekleştirildiği yani kişinin kendi hücrelerinin kullanılması durumunda otolog nakil olarak adlandırılır. Bu prosedür ancak vücudun yeterli miktarda sağlıklı kemik iliği hücresi üretiyor olması durumunda tercih edilebilir. Genellikle yüksek dozlarda radyasyon ve kemoterapi ihtiyaç duyan insanlarda kullanılmaktadır. İlik nakli sonrası nüks ihtimali otolog nakilde vardır. Bunun nedeni nakil işleminde ihtiyaç olan kök hücrelerin zaten ihtiyaç duyan kişiden alınıyor olmasıdır.

Allojenik Kemik İliği Nakli

İlgili prosedürde ilik nakli veren kişiye yani donöre ihtiyaç duyulmaktadır. Sağlıklı "kan kök hücreleri" donörden alınarak kullanılmaktadır. İlik nakli için donör olmak; kişinin ailesinde yer alıyorsanız mümkün olabileceği gibi yabancı birisinden de verici olarak yararlanılması mümkündür. Elbette ailenizde uyum yakalanma ihtimali yabancı birisiyle uyum yakalama ihtimalinden çok daha fazladır. İlik nakli ameliyatı başarı oranlarını doku uyumu yükseltmektedir. İlik nakli için donör olmak ancak doku uyumunun sağlanıyor olduğunun tespiti ile mümkündür. İlik nakli bekleyen hastalar yakın çevrelerinde olan kişilerle doku uyumu sağlamazlarsa TÜRKÖK (Türkiye Kök hücre Koordinasyon Merkezi) tarafından gerekli koordinasyonlar sağlanarak tarama yapılmaktadır.

Kemik İliği Nakli Riskleri ve Zararlar

İlik nakli veren kişiye zararları olduğu düşüncesi büyük bir yanlıştır. Nakil işleminde verici zarar görmemektedir. Fakat bu konunun yanlış biliniyor olması nedeniyle çoğu kişinin ilik nakli bağışı noktasında istekli olmadığı gözlenmektedir.

  • Bunun haricinde ilik nakli için kan vermeye engel haller bulunmaktadır. Bu haller Türkiye Kök Hücre Koordinasyon Merkezi tarafından kök hücre vericisi olabilecek kişilerin tanımlanması dışında kalan durumları kapsamaktadır. 
  • Kök hücre vericisi olabilmek için şartları sağlıyor olmalarına rağmen ilik nakli sonrası vericide herhangi bir komplikasyon ortaya çıkmaması adına ilik alınmadan hemen önce kişinin kan değerlerine ve kan sayımına bakılmaktadır. 
  • Genel olarak sağlık durumunun iyi olduğundan emin olunması adına böbrekleri, karaciğeri çeşitli testlere tabi tutulmaktadır. Böylece verici için ilik nakli zararları ortaya çıkmasın diye yapılması gerekenler sıralanmış olmaktadır. Kısacası ilik nakli donör riskleri kişinin hayatını olumsuz etkileyecek komplikasyonlardan oluşmamaktadır. 

İlik nakli yan etkileri olarak alıcının işleme hazırlanma aşamasında ve hazırlık sonrasında çeşitli ciddi komplikasyonları söylenebilir. Kemik iliği nakli riskleri arasında işleme hazırlık için uygulanan rejimin ağırlığına göre değişen oranlarda;

İlik Nakli Donör Olmak

İlik nakli için uyumlu dokunun yakalanma ihtimali hastanın kardeşinde daha fazladır. Kardeşten uzak akrabalarda dokum uyumu yakalanma ihtimali olsa da oran akrabalık derecesi uzaklaştıkça düşmektedir. Doku uyumuna sahip kardeşi olmayan hastalarda bilim ve teknolojinin yararları sayesinde aile içi yarı uyumlu ilik nakli yapılabilmektedir.

Örneğin 2 yaşından küçük, 60 yaşından büyük olan bireyler ve çeşitli hastalıkları olanlar ilik nakli için uygun verici kapsamında değillerdir. HIV (AIDS) tanısı alan, kanser olan, kronik hastalığı bulunan, frengi (sifiliz) hastalığı, Hepatit B ve Hepatit C hastalığı geçiren kişiler verici olamazlar. Bu kişilerin doku uyumunun kontrol edilmesine dahi gerek yoktur. İlik nakli vericisi olabilmek için Sağlık Bakanlığı'na bağlı Kemik İliği Bilgi İşlem Sistemi'nden destek alabilirsiniz.

İlik Nakli Ameliyatı Nasıl Yapılır?

İlik nakli ameliyatı hakkında insanların kafalarında hem verici olmaları durumunda hem de alıcı pozisyonunda olmaları durumunda pek çok soru işareti bulunabiliyor. Kemik iliğinden kök hücrelerin alıcıdan toplanması işlemi steril ameliyathane koşullarında genel veya spinal anestezi altında iğneler kullanılarak ortalama 1 - 2 saate tamamlanır.

Çevre kanından kök hücrelerin toplanması ise aferez adı verilen cihaz kullanılarak ortalama (cihazdan cihaza farklılık göstermekle beraber) 4-6 saatte tamamlanır. Süreç toplanacak kök hücre sayısına göre değişiklik göstermektedir. İşlemin yeteri kadar kök hücre toplanabilmesi adına birden fazla kez tekrarlanması durumu yaşanabilir. Bahsettiğimiz 2 farklı tip kök hücre toplanması amacıyla tercih edilebilir.

Alıcıdan bahsedilen yöntemlerle alınan kök hücreler hastaya damar yolu ile verilmektedir. Rutin uygulama olmasa da son yıllarda bazı araştırmalarda seçilmiş hastalara toplanan kök hücrelerin kemik iliği içerisine verildiği görülmektedir. İlik nakli için alıcı ve vericinin kan grubu uyumuna ihtiyaç olmadığı bilinmektedir. Alıcının ve vericinin kan grubunun uyumlu olmaması durumunda kemik iliğinden kırmızı küreler ve sıvı kısım uzaklaştırılmaktadır. Bunun ardından verilen yeni hücreler kan yoluyla kemik iliğine gitmekte ve yerleşmektedirler. İlik nakli günümüz şartlarında başta kanser olmak üzere selim hastalıklar için tedavi geliştiren bir uygulamadır. Ayrıca ilik nakli yaş sınırı da nüks ve ölüm oranlarına göre bilim kurulu tarafından belirlenmektedir.

İlik Nakli Sonrası Yaşananlar

Nakille vücuda sokulan yeni kök hücreler kan vasıtasıyla kemik iliğine seyahat ederler. Zaman içerisinde çoğalarak sağlıklı kan hücreleri yapmaya başlarlar. Hastadan hastaya kan hücrelerinin sayısının normale dönme süresi değişiklik göstermektedir. İlik nakli sonrası yaşananlar takip edilebilmesi için hastayla yakından ilgilenilmesi gerekmektedir. Kemik iliği nakli sonrası kişinin durumunun takip edilebilmesi için çeşitli testler uygulanmalıdır.

İlik nakli sonrası hastanın durumu takip edildiğinde ishal ve bulantı gibi çeşitli komplikasyonlar gözlenmesi durumunda ilaç kullanılması gerekebilir. Kişinin durumunun genel olarak gözlemlenmesi ve tıbbi bakım altında tutulması ilik nakli başarı oranı artışını sağlayacaktır. İlik nakli sonrası bakım yapılırken enfeksiyon fark edilirse, komplikasyonlar yaşanmaya devam ederse 1 - 2 gün veya daha fazla sürelerde hastanede kalmak gerekebilir. İlik nakli sonrası tekrarlama ihtimali hasta ve hastalığın bireysel özelliklerine göre değişiklikler göstermektedir.

Allojenik ilik nakli türünde alıcı ve verici bağışıklık sistemleri arasında uyum sağlanamayabilir. Nakledilen kök hücrelere alıcı vücudunda gelişen bağışıklık sistemi alıcı organlarını yabancı gibi görebilir ve tepki verebilir. Bu durum alıcı bağırsaklarında, kemik iliğinde, cildinde ve karaciğerinde hasar oluşturabilir. Allojenik nakil işlemlerinde alıcıların yaklaşık yarısında değişen oran ve şiddetlerde bu komplikasyonlar görülebilir. Hastanın bu durumlarda tedavi edilmesi gerekmektedir. Durumun ağır seyretmesi durumunda organ harabiyeti görülebilir ve hatta organ yetmezliği gelişebilir.

İlik nakli sonrası yaşam süresi, hekim tarafından dikkat edilmesi konusunda uyarılan detaylar önemsendiği zaman normal süreçte ilerlemektedir. Kemik iliği nakli sonrası komplikasyonlar yaşanmaması adına doktorunuzun tavsiyelerine harfiyen uymanız yararınıza olacaktır.

Makaleyi faydalı buldun mu?
3
0
Makeleyi Paylaşın

İlik Nakli ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular

Kemik iliği nakli nasıl yapılır?

Kemik iliği nakli; vericiye ihtiyaç duyulmadan kişinin kendi hücrelerinin kullanılmasıyla otolog kemik iliği nakli ve vericiden sağlıklı kan kök hücreleri alınmak suretiyle allojenik kemik iliği nakli olarak iki tipte gerçekleştirilir.  Otolog nakil tercih edilebilmesi için hastanın kendisinden sağlıklı kök hücre alınabiliyor olması gerekmektedir. Allojenik ise kişinin kendisinden sağlıklı kök hücre alınamadığı durumlarda tercih edilen yöntemdir.

Int. Dr. Sinem Köse

Kemik iliği nakli nasıl olur?

Kemik iliği nakli için hastanın kendisinden kök hücre alınamayacak olunan durumlarda aileden başlanarak doku uyumu olan kök hücre arayışına geçilir. Ailede doku uyumu yakalanamazsa kök hücre bankalarından uyum sağlayan kök hücre arayışına geçilir. Doku uyumu sağlandığında prosedürlere riayet edilerek kemik iliği nakli gerçekleştirilir.

Int. Dr. Sinem Köse

İlik nakli nasıl verilir?

Enjektöre çekilen sağlıklı kök hücreleri için özellikle alıcı ve verici kan uyumu olmaması durumunda çeşitli işlemler gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Sonrasında hastalara damar yoluyla verilmektedir. Bu işlem 10’ar dakikalık aralar verilerek gerçekleştirilmektedir.

Int. Dr. Sinem Köse

İlik nakli acı verir mi?

Hastanın kendisinden veya doku uyumu sağlayan vericiden toplanan kök hücrelerinin nakli esnasında hastanın uyutulmasına dahi gerek yoktur. Operasyon esnasında uyutulmuyor olmak işlemin acı vermiyor olması hakkında fikir verecektir. Gelişen teknoloji komplike operasyonlarda dahi hastaların konforlu bir süreç geçirebilmelerini sağlamaktadır.

Int. Dr. Sinem Köse

İlik nakli kimlerden alınır?

Hastayla doku uyumu olan, 2 – 60 yaş aralığında olan ve bazı hastalıkları geçirmeyip, sağlık durumu operasyona elverişli olan kişilerden ilik nakli için gerekli kan kök hücreleri alınabilir. Operasyon öncesinde sağlık durumu kontrolleri tekrar sağlanmaktadır. Tetkikler sonucunda herhangi bir sorun çıkmaması durumunda nakil için verici olabilirsiniz.

Int. Dr. Sinem Köse

İlik nakli nasıl alınır?

Tercih edilen nakil yöntemine göre değişen; hastanın kendisinden veya doku uyumu olan vericiden hücrelerin toplanması, dondurulması ve kullanılmak üzere saklanması şeklinde aşamaları vardır. Elbette dondurulmadan ve buna bağlı olarak saklanmadan kullanılması durumu da mümkündür. Alınan kök hücreler çeşitli işlemler gerçekleştirilerek direkt olarak nakil işlemi gerçekleştirilebilir.

Int. Dr. Sinem Köse

İlik nakli ameliyatı kaç saat sürer?

Vericiden kök hücre alınması işlemi tercih edilen yönteme göre 2 – 4 saat aralığında sürer. Vericiden alınan kök hücrelere nakil öncesi hazırlık prosedürleri uygulanmaktadır. Prosedürlerin uygulanması ardından 10’ar dakikalık sürelerde alıcıya aktarılırlar.  

Int. Dr. Sinem Köse

İlik nakli donöre zarar verir mi?

İlik nakli için sağlıklı kan kök hücreleri alınan vericide işlem esnasında ve sonrasında basit, kısa süreli komplikasyonlar haricinde herhangi bir zarar ortaya çıkmamaktadır. Zaten herhangi bir zarar ortaya çıkmaması adına gerekli testler ve sağlık taramaları gerçekleştirilmektedir. İlik naklinin donöre zarar verebileceği durumların tespit edilmesi durumunda nakil işlemi gerçekleştirilmemektedir.

Int. Dr. Sinem Köse

İlik nakli bağışı nasıl yapılır?

Hastanın operasyon için kendi kök hücrelerinden yararlanamıyor olması durumunda bağış yapılmasına ihtiyaç olacaktır. İlik nakli bağışçısı donör olarak adlandırılmaktadır. Donör olabilmek için doku uyumuna ihtiyaç vardır. Doku uyumu genellikle kardeşler tarafından sağlanmaktadır. Kardeş yoksa yakın akrabalara bakılır. Bu taramada da çözülemezse insanların ilik nakli bağışı yapmak için başvurdukları bankalar devreye girecektir.

Int. Dr. Sinem Köse

İlik nakli kimlere yapılır?

Kemik iliğinde yüksek doz tedavi nedeniyle hasar oluşan kişilerin hasarlarının ortadan kaldırılması için otolog kök hücre nakli yapılmaktadır. Otolog kök hücre naklinin uygulanıyor olduğu hastalıklar arasında;

  • Bazı alt gruplarda akut miyeloid lösemi
  • Multiplmyelom(MM)
  • Hodgkin dışı lenfoma
  • Hodgkinlenfoma yer almaktadır.

Allojeneik kök hücre naklinin gerçekleştirilmesi gerekebilecek hastalıklar arasında;

  • Akut miyeloid lösemi (AML)
  • Ağır aplastik anemi (AAA)
  • Kronik miyelositik lösemi (KML)
  • Miyelodisplastik sendrom (MDS)
  • Kronik lenfositik lösemi (KLL)
  • Hodgkin lenfoma(HL)
  • Non- Hodgkin lenfoma(NHL)
  • Kemik iliği yetmezlikleri yer almaktadır. 
Int. Dr. Sinem Köse

İlik nakli neden yapılır?

Çeşitli tedavi yöntemlerinin uygulanmasına rağmen beklenen tedavinin gerçekleştirilemiyor olması nedeniyle ilik nakli yapılmaktadır. İlik nakli gerçekleştirilmeden önce ilaçla tedavi denenmektedir. İlik nakli öncesinde ilaçla tedavi yöntemlerinin deneniyor olmasının pek çok nedeni vardır.

Int. Dr. Sinem Köse

İlik nakli donör nasıl olunur?

Bir yaşamın sağlıklı bir şekilde devam etmesine katkınız olsun istiyorsanız yaşınız ve sağlık durumunuzun müsait olması halinde TÜRKOK’a başvurabilirsiniz. Bu sayede bir hastaya ilik nakli yapabilmek için doku uyumu aranması esnasında sizlerin de kontrolleriniz sağlanacaktır. Kontrollerde doku uyumunuz saptanması durumunda sizlerle nakil için irtibata geçilecektir.

Int. Dr. Sinem Köse

Lösemide ilik nakli ne zaman yapılır?

Çocukluk dönemindeki lösemi tedavisinde esas olarak ilaç kullanılmaktadır. Tedavi aşamasında 3 - 3,5 yıl sürebilen kemoterapi uygulanmaktadır. Bu sürenin sonunda başarıya ulaşılması ihtimali % 85'lere ulaşmaktadır. % 5 - 10 aralığındaki oranlarda yani bazı özel durumlarda ve kemoterapi tedavisine cevap alınamayan vakalarda lösemi ilik nakli gerçekleştirilir. Lösemide ilik nakli ilaç tedavisi sonrasında denenmektedir.

Int. Dr. Sinem Köse

İlik nakli nereden ve nasıl alınır?

Uygulamada özel olarak tasarlanan iğneler kullanılmaktadır. İğneler vasıtasıyla kemik içine girilmektedir. Kemik içine girilmesinin ardından içeride yer alan iliğin enjektöre çekilmesi sağlanmaktadır.

Int. Dr. Sinem Köse

İlik nakli tehlikeli mi?

Tedavi yöntemlerinin denenmesine rağmen başarılı olunamadığı durumlarda tercih edilecek ilik nakli esnasında çeşitli komplikasyonlar yaşanabilir. Yaşam savaşı verilen hastalıkların tedavisi için uzman önerisiyle yaşanma ihtimali olan komplikasyon tehlikeleri göz ardı edilebilir. Gerçekleştirilen her tıbbi operasyonun bir miktar riski olabileceği unutulmamalıdır.

Int. Dr. Sinem Köse

İlik nakli tutmazsa ne olur?

Uzman hekim tarafından prosedürler uygulanarak gerçekleştirilen ilik nakli tutmadığı durumlarda gerekli sağlık tetkikleri gerçekleştirilerek işlem tekrarlanabilir. İlik naklinin donörden kök hücre alınarak yapılması durumunda herhangi bir sorun olmaması durumunda aynı verici değerlendirilecektir. Bu da bekleme süresinin ortadan kalkmasını sağlayacaktır.

Int. Dr. Sinem Köse

İlik nakli olmazsa ne olur?

Tüm tedavi yöntemleri denenmesine rağmen iyileşme kaydedilmediğinde tercih edilmesi gereken ilik nakli yapılmazsa yaşam kayıpları dahi yaşanabilir. Bu nedenle operasyon öncesi ve sonrası sürece çok daha hassasiyetle yaklaşılması gerektiği anlaşılacaktır. Süreçte uzman hekim uyarılarına dikkat etmek komplikasyon risklerini azaltacaktır.

Int. Dr. Sinem Köse

İlik nakli hangi durumlarda yapılır?

Kemik iliği nakli çeşitli tedavi uygulamaları gerçekleştirilmesine rağmen tedavi sürecinde beklenen iyileşme görülmeyen kemik iliği yetmezliği, lösemi, multiple myelom, miyelodisplastik sendrom ve lenfoma gibi hastalıklarda tercih edilen tedavi seçeneğidir. Bununla birlikte allojenik kök hücre nakli; akut lösemi, aşırı kansızlık, birincil amiloidoz, adrenolökodistrofi, kemik iliği yetmezliği sendromları, kronik lösemi, hodgking lenfoma, non-hodgking lenfoma, hemoglobinopatiler, multiple myelom, nöroblastom, myeodisplastik sendromlar, POEMS sendromu, plazma hücre bozuklukları gibi hastalıkların da tedavisi olabilmektedir.

Bazı hastalıkların direkt tedavisi olarak ilik nakli tercih edilmez. İlik nakli ilaç tedavisi denenmesine rağmen gerekli aşama kat edilemediği durumlarda tercih edilecektir.

Int. Dr. Sinem Köse