Hiperkalemi

Hiperkalemi Nedir?

Hiperkalemi kanda potasyum iyonunun miktarının artması durumudur. Hiperkaleminin bir diğer adı da hiperpotasemidir. Potasyumun kandaki normal değeri 3,5 – 5,5 mEq/L'dir.

Potasyum vücudumuz için çok önemli bir elementtir. Potasyumun vücudumuzda bulunması sıkı bir denge halindedir. Bu dengenin bozulması sonucunda ise vücudumuzda hayati olabilecek bozukluklar ortaya çıkacaktır.

Potasyumun vücudumuz için çok önemli görevleri bulunmaktadır. Potasyumun hücrelerimizde mesaj iletimi, sıvı ve madde girişi gibi görevleri vardır.

Potasyum sinirlerde mesaj iletiminde de görev alır. Potasyum kaslarımızda bulunup kaslarımızın sağlıklı bir yapıda bulunmasını sağlar, özellikle de kalp kası için bu özellik hayatidir.

Potasyumun büyük kısmı hücrelerimizin içinde bulunur. Vücudumuzdaki potasyumun %99 – 98'lik kısmı bu şekildedir. Potasyum hücre içinden hücre dışına yani kan dokuya geçmesi sonucunda vücuttaki bazı dengeler bozulur ve kişide belirtiler ortaya çıkar.

Bu belirtiler kontrol edilmediği takdirde kişinin ölümüne dahi yol açabilmektedir.

Hiperkalemi Belirtileri Nelerdir?

Potasyum vücudumuzda birçok önemli görevi yerine getirir. Hücrelerin zarlarında bulunması ve hücrelerde iletilerin sağlanmasındaki görevi hayatidir. Bu görev özellikle kalp kası için çok önemlidir.

Çünkü kalbimiz kendi kendine uyarı çıkarıp kasılmasını sağlar ve böylece kan tüm vücuda yayılır. İletinin sağlanamaması durumunda kalp bu görevi yerine getiremez.

Kişi genellikle bu durumu fark edemez ama bazı kişilerde kalp çarpıntısı ve nefes darlığı ile belirti oluşabilir. Hiperkaleminin ilk belirtisi EKG değişiklikleridir.

Kişinin fark edemeyeceği fakat hastane yatışlarında yapılan EKG çekimi sonrası bu durum tespit edilebilir.

Hiperkalemi sonucunda kişinin EKG'sinde şu değişiklikler gözlenir;

• T dalgalarında sivrileşme olur.
• Hastada potasyum düzeyi arttıkça ST segmentinde düşüş gözlenir.
• PR aralığı uzar, P dalgası düzleşir.
• Bu değişiklikleri QRS kompleksinin genişlemesi takip eder.

Bu değişiklikler zamanla ilerler ve potasyum artışına bağlıdır. Bu ilerleyiş devam ederse kişide Ventriküler Fibrilasyon (kalp kasılma görevini yapamayıp titreşim haline girer) gelişir ki bu durum hayatidir.

Kişiye acil olarak elektrik şok verilmesi gerekebilir. Potasyum ilerlemesiyle kalpte tamamen durma da gerçekleşebilir.

EKG değişiklikleri dışında kişide uyuşma, karıncalanma hissi oluşabilir. Kişide istemsiz kas kasılmaları oluşabilir. Halsizlik ve hatta kişide düzeltilebilir felç durumu dahi gelişebilir.

Bu tür belirtiler genellikle EKG değişikliklerinden daha sonra ortaya çıkar. Bu nedenle bu belirtiler oluşmadan kişi genellikle kontrol altına alınır.

Bu belirtilerin kişide oluşmasının yanı sıra kişide bu bulgular hissedilmeyebilir.

Hiperkalemi Nedenleri Nelerdir?

Potasyum vücudumuzda bir denge halinde bulunur. Potasyumun büyük bir çoğunluğu hücre içindedir. Hücre içinin temel pozitif yüklü iyonudur.

Gerçekleştirdiği hayati görevler nedeniyle potasyumun dengesi korunmalıdır. Bunun için vücudumuzda görev alan bazı hormon ve sistem etkileri bulunmaktadır.

Potasyum hücre dışında fazla bulunmaya başladığı zaman insülin hormonu, beta adrenerjik sistem aktivitesi ve aldosteron hormonu potasyumun hücre içine girmesini sağlar.

Aynı zamanda bazı durumların gerçekleşmesiyle de potasyum hücre dışına çıkar ve kişide hiperkalemi tablosu oluşmasına zemin hazırlar. Bu durumlar asidoz (kişinin kanının asidik miktarının artması), aşırı kas kasılması, alfa adrenerjik sistem aktivitesi, aşırı egzersiz, digoksin ilacının aşırı alımı gibi durumlardır.

Hiperkaleminin oluşmasında birçok neden bulunmakla birlikte oluşmasına neden olan 3 mekanizma vardır:

• Aşırı Potasyum Alımı: Potasyum tuzları, yüksek dozda potasyum içerikli ilaç alımı, damar yoluyla verilmesi gereken sıvılara fazla miktarda potasyum eklenmesi, aşırı bekletilmiş kan transferi kişide potasyum alımına bağlı hiperkalemiye neden olabilir. Bu nedenlerin birçoğu hastanede yatan hastalarda gözlenmektedir.
• Potasyumun Hücre Dışına Çıkması: İnsülin potasyumun hücre içine girmesini sağlayan bir hormon maddesidir. İnsülin eksikliği yaşayan hastalarda (diyabet hastaları) potasyumun kandaki miktarı artar. Böbrekler tarafından vücuttan atılması gereken asidik maddeler atılmadığı durumda kişide metabolik asidoz gerçekleşir. Metabolik asidoz kişide birçok şikayete neden olan akut bir olaydır ve bu şikayetlerden biri de hiperkalemidir. Kişi ağır egzersiz yaptığı durumlarda kişinin kaslarından potasyum serbestleşir ve kişide hiperkalemi durumu oluşabilir. Kanın sıvı kısmında maddesel yoğunluk yaşandığı durumlarda (hiperosmolalite) potasyum hücre içinden çıkar ve potasyum miktarı artar. Tümör lizis sendromu (özellikle kanser hastalarında görülür), rabdomiyoliz, hemoliz rahatsızlıklarında hücrelerin yıkımı gerçekleşir ve hücre içinde bulunan potasyum dışarı çıkmış olur. Bu rahatsızlıklar da kişide hiperkalemi tablosu oluşturabilir. Ailevi hiperkalemik periyodik paralizi genetik geçişli bir hastalıktır ve bu hastalıkta hücrelerin zarında bulunan iyon kanallarında bozukluk vardır. Bu bozukluk nedeniyle potasyum dengesi sağlanamaz. İlaçlar da kişide hiperkalemiye neden olabilir. Digoksin, beta bloker ilaçlar, alfa adrenerjik agonist ilaçlar, süksinil kolin gibi ilaçlar bu duruma örnek gösterilebilir.
• Böbrekten Potasyum Atılımında Azalma: Böbrek yetmezliği bulunan kişiler böbrekleri yoluyla potasyum atamazlar ve bu nedenle kişide potasyum artışı gerçekleşir. Aldosteron hormonu potasyumun hücre içine girmesini ve böbreklerle atılmasını sağlayan bir hormondur. Aldosteron hormonunun azlığı durumunda kanda potasyum miktarı artar. Bu hormonunun azlığında aynı zamanda hiponatremi de görülür. Renin hormonu aldosteron hormonunun üretilmesini sağlar. Renin hormonunun azlığında da hiperkalemi görülebilir. Bazı ilaçlar da böbreklerden potasyum atılımını engelleyebilir. Özellikle böbrek fonksiyonları kötü olan hastalarda bu durum daha sık gözlenmektedir. Bu ilaçlar potasyum tutucu diüretikler, trimetoprim, bazı ACEi ilaçları gibi ilaçlardır.

Bu nedenlerin dışında kişide yalancı hiperkalemi durumu da görülebilir. Yalancı hiperkalemi gerçek hiperkalemiyi yansıtmaz. Yalancı hiperkaleminin nedenleri kişide kan alma sırasında doku iskemisi oluşması, kişide hemoliz, trombositoz, lökositoz varlığı durumlarında yalancı hiperkalemi görülebilir.

Hemoliz kan hücrelerinin yıkılması durumudur ve kan hücrelerinin içindeki potasyumun dışarı çıkmasını yansıtır. Trombositoz kanın pıhtılaşmasında görev alan hücrelerin miktarının artmasını, lökositoz beyaz kan hücrelerinin miktarının artmasını gösterir.

Bu iki durum kişinin alınan kan örneğinde potasyumu fazla gösterebilir. Ayrıca kan alınma işleminden sonra kandaki değerler kısa sürede incelenmelidir, kanın soğukta bekletilmesiyle potasyum miktarı artar ve kişide yanıltıcı şekilde hiperkalemi görebiliriz.

Hiperkalemi Teşhisi

Hiperkalemi teşhisi basit bir kan testiyle ortaya çıkarılabilir. Hastadan kanına uygulanacak Kan Biyokimya Testi ile kanda bulunan potasyum miktarı ölçülebilir.

Potasyumun kandaki normal değeri 3,5 – 5,5 mEq/L arasındadır. Bu değerin üstüne çıkması durumunda kişide belirtiler ortaya çıkmaya başlar.

Hiperkaleminin varlığından şüphe de genellikle hastanın şikayet öyküsü ve EKG testi yer alır. EKG testi kalbin elektriksel aktivitesini ölçmeye yarayan bir alettir.

Potasyum miktarı artış gösterdiğinde EKG değerlerinde değişiklikler gözlenir. Bu değişiklikler potasyumun kalbi etkilediğini gösterir. Bu nedenle hızlıca kan testi yapılıp tedaviye başlanılmalıdır.

Hiperkalemi Tedavisi

Potasyum yüksekliği vücutta özellikle kalbe zararlı etkileri vardır ve kişinin kalp atımlarını bozup ölmesine neden olabilir. Bu nedenle hızlı bir teşhisten sonra hızlıca tedavi edilmelidir.

Tedaviye başlamadan önce kişide hiperkalemi saptandıktan sonra potasyum yüksekliğinin kişideki ciddiyeti açısında EKG çekilmeli ve potasyumun kalbi ne kadar etkilediği incelenmelidir. Bu durum tedavinin hızını ve yöntemini etkiler.

Hiperkalemi tedavisinde iki önemli husus vardır. Bunlardan birincisi potasyumun kalbi etkilemesini önleyip kalbi korumak, ikincisi potasyumun vücuttan atılımını sağlamaktır.

• Kalbin korunması için kişiye damar yolundan kalsiyum verilmelidir. Bu işlem birkaç dakika içinde yapılmalı, bu sayede kalbin aritmileri önlenmiş olur. Bikarbonat, potasyumun hücre içine geçişini sağlayarak kandaki potasyum düzeyini azaltır. Özellikle metabolik asidozlu kişilerde faydalıdır. İnsülin potasyumun hücre içine girişini sağlar. Fakat insülin kişide glukoz düşüklüğüne neden olacağı için kişiye glukoz ile birlikte verilmelidir. Nebulize albuterol, soluk yoluyla alınan bir tedavidir. Beta reseptörleri uyararak potasyumun hücre içine geçişini sağlar.
• Vücuttan potasyumun uzaklaştırılması için birkaç yöntem bulunmaktadır. İdrar çıkışı bulunan hastalarda loop diüretikleri kullanılarak potasyumun idrar ile böbreklerden atılımı sağlanabilir. Böbrek yetersizliği bulunan hastalarda yüksek doz kullanımı gerekebilir. Sodyum Polistiren Sülfonat ağız yoluyla veya makat yoluyla alınan potasyum değiştirici reçine ilacıdır. Bu ilaç sayesinde potasyum dışkı yoluyla atılır. Bazı hastalarda potasyum atılımını sağlamak için diyaliz gerekebilir. Özellikle ciddi böbrek yetersizliği bulunan hastalarda ve tümör lizis sendromu yaşayan hastalarda diyaliz kullanımını sıklıkla gerekir.

Hiperkaleminin uzun vadeli tedavisinde diyet yoluyla potasyum alımının azaltılması ve hiperkalemiye yol açan ilaçların azaltılması veya kesilmesi gerekir.

Ayrıca hiperkalemiye neden olan asıl altta yatan nedenlerin de araştırılması gerekmektedir.

Hiperkalemi Tedavi Edilmezse

Hiperkalemi hayati sonuçları olabilen bir rahatsızlıktır. Potasyum hücre içinin temel iyonudur. Hücre dışına çıkması vücutta çoğu bölgeyi etkiler.

Potasyum fazlalığının özellikle kalbi etkilemesiyle kalpte ciddi ritim bozuklukları oluşabilir.

Potasyum miktarı 6,5 ve üzerine çıktığında kişideki kalp sorunları belirginleşir ve kalbi durma durumuna yaklaşır. Acilen tedavi edilmesi gerekir.

Hiperkalemiye Ne İyi Gelir?

• Potasyum birçok besinde bulunan bir elementtir. Potasyum içeren besinlerin fazla alınması bazı hasta gruplarında sıkıntı oluşturabilir. Bu nedenle bu besinlerin alımının diyetisyen kontrolünde yapılması faydalıdır. Uygun pişirme yöntemi ile gıdaların alınması kişiye fayda sağlayabilir.
• Böbrek yetmezliği yaşayan kişilerde hiperkalemi durumu sık yaşanabilir. Bu durumun oluşmaması için hasta kişinin düzenli kontrollerini yaptırması fayda sağlar.
• Bazı hormon eksikliklerinde hiperkalemi durumu ortaya çıkabilir. İnsülin eksikliği ve aldosteron eksikliği bu hormonlardandır. Bu eksiklikleri yaşayan kişiler hormon tedariklerini düzenli yapmalıdır. Aksi halde hayati sonuçlar ortaya çıkabilir.

Hiperkalemiye Ne İyi Gelmez?

• Bazı ilaçlar hastalarda potasyum yüksekliğine neden olabilir. Potasyum tutucu diüretikler, digoksin, bazı ACEİ ilaçları bu duruma neden olabilir. Bu ilaçların doktor izniyle kullanılması, hastaların yüksek doz kullanımından kaçınması hiperkalemi durumu gerçekleşmemesi için önemlidir.
• Potasyum içeren gıdaların fazla alınması hiperkalemi durumu için tehlikelidir. Bu tür gıdaların fazla alınmaması gerekir. 
• Uzun süreli ağır egzersizler hücrelerden kana potasyum geçişini artırır. Bu durum kişide potasyum yükselmesine neden olabileceği için kişilerin ağır egzersizlerden kaçınması gerekir.

Hiperkalemi İlaçları

Hiperkalemi hayatı tehdit eden önemli bir mineral yükselmesidir. Bu mineralin yüksekliği durumunda vücuda zararlarının engellenmesi ve vücuttan atılması gerekir. Bunun için bazı ilaçların kullanımı gerekir.

Potasyum yüksekliği en fazla kalbi etkiler ve kalbe zarar verir. Bunu önlemek için hastaya Kalsiyum (Kalsiyum Glukonat) verilmesi kalpteki hücrelerin zarlarını korur ve kalpte aritmileri önler.

Bikarbonat potasyumun hücre içine girmesini sağlar. İnsülin de benzer bir etkiye sebebiyet verir fakat kan şekerinin düşmesine neden olacağı için glukoz ile birlikte verilmelidir.

Nebülize albuterol beta reseptörleri uyararak potasyumun hücre içine girmesini sağlar. Bu ilaçlarla potasyumun vücuda zararları önlenmeye çalışılır.

Potasyumun vücuttan atılımı içinse eğer hastanın idrar çıkışında sorun yoksa loop diüretikleri kullanılır.

Sodyum Polistiren Sülfonat potasyum değiştirici bir reçinedir. Bu madde vücuttan potasyumu alır ve sodyum ile değiştirir. Daha sonra dışkı yoluyla atılımı sağlanır.

Uzun vadede hastada hormon eksikliği bulunuyorsa hormonların tedarik edilmesi önemlidir. Aldosteron eksikliği durumunda hastaya fludrokortizon tedavisi verilebilir.

Hiperkalemi için Hangi Doktora Gidilir?

Hiperkalemi kişinin kandaki potasyum değerinin artması durumudur. Bu durum bazı durumlarda hayati olabilmektedir. Potasyum yüksekliği kişide özellikle kalbi etkiler.

Kişide kalp çarpıntısı ve nefes darlığı oluşabilir. Kişi bu durumu hissettiği zaman acil olarak doktora başvurması gerekir. Hastaların acil bölümüne başvurması yaşanacak kötü durumların önüne geçer.

Kişi sık sık hiperkalemi durumu yaşıyorsa altta yatan başka bir rahatsızlık bulunabilir. Bu durumun tespiti için kişinin uygun bir zamanda Dahiliye bölümüne (Dâhiliyenin yan dalı olan Nefroloji bölümüne başvurulabilir) başvurması faydalıdır.