Foley Sonda Nedir?

Foley sonda, idrar torbasında biriken idrarın vücuttan uzaklaştırılmasını sağlayan bir materyaldir. Bir kateter türü olduğu için üretra kateteri ya da mesane kateteri olarak da anılmaktadır. Kateter, tıbbi terminolojide bir vücut boşluğuna dahil edilebilen boruları tanımlamak için kullanılmaktadır. Dolayısıyla Foley sonda bir kateter cinsi olarak da bu farklı isimlerle tanımlanabilmektedir. Halk dilinde idrar sondası olarak da bilinmektedir.

Foley sonda boşaltım sistemine destekte bulunulması gereken tıbbi durumlarda kullanılır. Foley sonda ile amaçlanan, hastanın boşaltım işlemini sağlıklı bir biçimde gerçekleştirmesi ve zehirli atıkların vücudundan uzaklaştırılmasıdır.

İdrar Sondası Neden Takılır?

Foley sonda, yani idrar sondası takılması gereken durumlar tıbbi süreçler göz önüne alındığında şu maddeler ile açıklanabilmektedir:

İdrar Kaçırma

Hastada idrar kaçırma gibi bir durum mevcutsa, idrar sondası etkili bir çözüm yöntemidir. İdrar kaçırma, genellikle idrar boşaltımında görev alan merkezi sinir bölgelerindeki tahribatın sonucu meydana gelir. İlerlemiş yaşla birlikte vücutta rastlanması daha olası bir hale gelir ve idrar torbası idrar kaçırma sorunlarında etkili bir şekilde kullanılabilmektedir.

Mesane, Prostat ya da Bunlara Benzer Sorunlar

İdrar torbasında biriken sıvı atıkların vücuttan tamamen atılmasının önüne geçen sorunlar da meydana gelebilmektedir. Genellikle mesane ya da prostat kaynaklı olan bu sorunlar meydana geldiğinde idrar, vücuttan tam anlamıyla uzaklaştırılamayabilir. Dolayısıyla biriken idrarın vücutta meydana getirebileceği olumsuz durumların önüne geçmek için de idrar sondası kullanılabilmektedir.

Cerrahi Müdahaleler Sonrası

Herhangi bir ameliyat sonrasında vücutta biriken ve atılan idrar miktarının düzenli olarak takibinin gerektiği durumlar da mevcuttur. Böyle durumlarda ameliyat sonrasında hastalar idrar sondası sayesinde takibe alınır. Hastaların boşaltım sistemi için önemli detaylardan biri de ameliyat sonrası idrar sondası kullanımıdır.

İdrar Sondası Çeşitleri

İdrar sondası çeşitleri kullanım süreleri dikkate alınarak belirlenmektedir. İdrarın vücuttan hızlı bir şekilde uzaklaştırılması ve mesanenin boşaltılması amacıyla tek kullanımlık sondalar tercih edilmektedir. Tek kullanımlık sondalar “nelaton sonda” olarak da anılmaktadır. Foley sonda ise uzun süreli kullanım imkanı veren bir sonda çeşididir. Teknik özelliklerine göre sınıflandırılabilen sonda çeşitleri şu iki başlık altında incelenebilmektedir:

1. Tek Kullanımlık Sonda (Nelaton Sonda)
2. Uzun Süreli Kullanım Sondası (Foley Sonda)

Tek Kullanımlık Sonda (Nelaton Sonda)

Düz bir fiziki yapıya sahip olan nelaton sonda, tek lümenli ve uç kısmında küçük boyutlu bir açıklık bulunan kateterlerdir. Üretiminde malzeme olarak kauçuk ya da silikon kullanılabilmektedir. Bu sondalar genellikle hızlı bir şekilde idrar boşaltımının gerçekleştirilmesi gereken durumlarda kullanılmaktadır. Uygulanması sırasında kullanılan malzemeler tamamen tek kullanımlık olarak üretilmektedir. Hijyenik açıdan %100 steril bir yapıdadırlar.

Uzun Süreli Kullanımlar

Bir diğer sonda çeşidi Foley sonda ise uzun süreli kullanımlar için tasarlanmıştır. Üretiminde lateks, silikon ya da kauçuk malzeme kullanılabilmektedir. Foley sonda fiziki yapısı itibarıyla;

• İki Yollu Foley Sonda
• Üç Yollu Foley Sonda şeklinde iki ayrı tipte kullanılmaktadır.

Bu iki ayrı tipte bulunabilen Foley sonda; lümenlerine, yani açıklıklarına göre tıbbi gerekliliklere çerçevesinde kullanılmaktadır.

Bütün bunların dışında uzun süreli kullanımlarda sondanın sabitlenmesi gerekliliği de mevcuttur. Uzun süreli kullanım sondası olarak Foley sonda da vücutta sabitlenmesi oldukça kolay bir yapıdadır. Boruların bir ucunda yer alan ve şişebilen esneklikteki bölge Foley sonda için sabitleme imkanı vermektedir. Bu esnek bölge, vücuda girdikten sonra şişirilir ve dışarı çıkmasına bu sayede engel olunabilmektedir. Vücut içine sabitlenen sonda da hastanın konforlu bir biçimde boşaltımını yapabilmesi anlamına gelmektedir.

İdrar Sondası Nasıl Takılır? 

İdrar sondası şu ön hazırlıklar ve dikkat edilmesi gerekenler eşliğinde takılabilmektedir:

1. Hekim ellerini yıkar, eldivenlerini giyer ve sterilizasyon işlemine başlar.
2. Hasta uygun pozisyonda yatırılarak işlem hakkında bilgi verilir.
3. Sonda mutlaka yerleştirilmeden önce herhangi bir deformasyonu olup olmadığına ilişkin kontrol edilmelidir. Herhangi bir üretim hatası olup olmadığını kontrol etmek, sonda yerleştirilmesi sırasında hayati önem taşır. Rastlanması çok mümkün olmasa da sondalarda var olabilecek hatalara karşı dikkat etmek önemlidir.
4. İdrar sondası görevini yerine getirebilecek bir yapıda olmalıdır. Bunun için sondanın aynı zamanda küçük bir kontrolü daha yapılmalıdır. Bu kontrol için de balon bölümündeki başlık içine doldurulmak üzere steril su kullanmanız mümkündür. Steril su ile doldurulması durumunda balon kısmında herhangi bir sızıntı bulunmuyorsa bu, sondanın kullanım için uygun olduğu anlamına gelmektedir.  
5. Sondanın steril ve sağlam olmasının dışında, yerleştirileceği bölgenin de steril ve uygun olması gerekmektedir. Sonda erkeklerde penis başında bulundan açıklıktan, kadınlarda ise vajina girişinde yer alan idrar açıklığından yerleştirilmektedir. Bu yüzden yerleştirileceği bu bölgelerin temizliğine en üst düzeyde dikkat edilmelidir.
6. Sondanın borusunun yerleştirilmesini kolaylaştırmak için kayganlaştırıcı özel jeller de kullanılabilmektedir. Bunlar takılma sürecinde başvurulabilecek yöntemlerden biridir.
7. Sonda borusu hastaya göre penis başındaki ya da vajina bölgesindeki açıklıktan yerleştirilmeye başlandıktan sonra dikkatli olunmalıdır. Çünkü yerleştirme işlemi sırasında borunun ilerleyişine engel olan herhangi bir durumla karşılaşılırsa müdahale gerekebilir. Eğer yerleştirme işlemi kanaldaki taş, tümör ya da benzer durumlar yüzünden başarısız olursa karnın altından küçük bir kesi işlemi yapılabilir. Bu kes işleminde amaç, kateterin mesaneye gidebileceği küçük bir bölge oluşturmaktır.
8. Sonda boruları, yani tüpler idrar torbasına başarılı bir şekilde ulaştıktan sonra da balon bölgesinin şişirilmesi gerekir. Sondanın balon bölgesinin şişirmek ve sabitleme sağlamak için şırınga kullanılabilmektedir. Şırınga ile, balonun şişmesi için bölgeye hava ya da steril su enjeksiyonu yapılabilir.  

İdrar Sondası Nasıl Çıkarılır?

1. Eller yıkanır ve eldivenler takılır.
2. Şırınga ile balona giden bağlantıda yer alan uçtan balonun içindeki hava ya da steril su boşaltılır.
3. Foley sonda kontrollü bir biçimde penisten ya da vajina bölgesinden yavaşça çekilir.
4. Kateter çıkarıldıktan sonra atık madde kategorisine dahil olan malzemeler atılır.

İdrar Sondası Bakımı

1. İdrar sondası bakımı için yerleştirildiği bölgenin temizliği büyük önem taşır. Bu yüzden bölgenin temizliği düzenli aralıklar ile sabunlu su kullanılarak sağlanabilir.
2. İdrar sondası bakımı söz konusu olduğunda kateterin sabit kalmasına dikkat edilmesi de önemli bir detaydır. Eğer kateter herhangi bir şekilde hareket ederse bu sırada zararlı bileşenler idrar yoluna girebilir ve bölgenin enfeksiyon kapmasına neden olabilir.
3. Herhangi bir şekilde kateterlere dokunulması gerektiğinde eller mutlaka yıkanmalıdır. Temas sırasında da tek kullanımlık eldivenlerin tercih edilmesi gerekmektedir.
4. İdrarın vücuttan çıkışı sağlandıktan sonra dolacağı torba vücut seviyesinin altında yer almalıdır. Bunun dışında torbanın dik durumda kalması ve sabitliği sağlanmalıdır. Bunlar yine enfeksiyon oluşumunun önüne geçebilmek adına alınacak önemli tedbirlerdir.
5. Bir diğer önemli nokta ise idrar torbasının zeminde yer almamasına dikkat etmektir. Torba hiçbir şekilde ters bir konum almamalı, yani dönmemeli ve torbanın hastanın altında durmasına izin verilmemelidir.

Foley Sonda Kaç Günde Değiştirilir?

Foley sonda uzun süreli kullanımlar için tasarlanmıştır ve takılması sonrasında sık periyotlarla değiştirilmesi önerilmez. Foley sonda değiştirilmesi için belirlenen standart periyot, 21 günde birdir. Sondada herhangi bir olumsuzluk meydana gelmediği takdirde sık değişimler tercih edilmemektedir. Eğer kateterlerde sızıntı, deformasyon ya da başka bir hasar gözleniyorsa, tespit edildikten hemen sonra değişim sağlanabilir. Bu tür olumsuzlukların yaşanmaması durumunda ise Foley sonda değişimi için geçmesi gereken asgari süre 21 gündür.

İdrar Sondası Tıkanması

İdrar sondası tıkanması gibi olumsuz bir durumla karşılaşılması muhtemeldir. Böyle bir durumla karşılaşıldığı takdirde hekim ve sağlık görevlileri sondanın değişimi için ek bir prosedür başlatabilirler. Sonda güvenle değiştirilerek tıkanıklığın yaratabileceği olumsuzluklara karşı önlem alınmış olacaktır. Bu sayede hasta sağlığı ve dolayısıyla konforu önemli bir noktadan yerine getirilmiş olacaktır. İdrar sondası tıkanması fark edildiği anda hızlı bir müdahale gerekmektedir. Aksi takdirde hasta açısından olumsuz sonuçlar doğacaktır.