Folat eksikliği, B9 vitamini olarak da bilinen folatın vücutta yetersiz olması durumudur. Bu eksiklik, özellikle hücre bölünmesi ve DNA sentezi gibi hayati süreçleri etkileyerek anemi, nörolojik sorunlar ve hamilelerde doğumsal anormalliklere yol açabilir. İşte folat eksikliğinin nedenleri, belirtileri ve tedavi yöntemleri:
Folat Eksikliği Neden Olur?
- Yetersiz Beslenme: Yeşil yapraklı sebzeler, baklagiller ve tam tahıllar gibi folat kaynaklarının tüketilmemesi.
- Emilim Bozuklukları: Çölyak hastalığı, Crohn hastalığı veya mide-bağırsak ameliyatları.
- İlaç Etkileşimleri: Epilepsi ilaçları (fenitoin), metotreksat veya bazı antibiyotikler.
- Artmış İhtiyaç: Hamilelik, emzirme veya kanser gibi hızlı hücre bölünmesi gereken durumlar.
- Alkolizm: Kronik alkol kullanımı folat emilimini engeller.
Belirtileri Nasıl Anlaşılır?
Folat eksikliği yavaş gelişir ve bu belirtilerle kendini gösterir:
- Kansızlık (Megaloblastik anemi): Halsizlik, nefes darlığı, soluk cilt.
- Ağız ve Dil Problemleri: Aft, dilde şişme ve kızarıklık (glossit).
- Sindirim Sorunları: İshal, iştah kaybı ve kilo kaybı.
- Nörolojik Bulgular: Unutkanlık, depresyon, el-ayak uyuşması.
- Diğer İşaretler: Erken saç beyazlaması, tırnak kırılması.
Teşhis Yöntemleri
- Kan Testleri: Düşük serum folat düzeyi (<3 ng/mL) ve yüksek homosistein.
- Tam Kan Sayımı: MCV yüksekliği (makrositik anemi), düşük hemoglobin.
- İleri Tetkikler: Kemik iliği incelemesi (megaloblastik değişiklikler).
Tedavi Protokolleri
- Takviyeler:
- Günde 1-5 mg oral folik asit (ciddi eksikliklerde).
- Emilim bozukluğu varsa enjeksiyon formu.
- Altta Yatan Nedenin Tedavisi:
- Çölyak hastalarına glutensiz diyet.
- İlaç değişimi (hekim kontrolünde).
- Beslenme Düzenlemesi:
- Ispanak, brokoli, mercimek, avokado ve tam tahıllar.
- Besinlerin fazla pişirilmemesi (folat kaybını önlemek için).
Hamilelikte Kritik Önemi
- Nöral Tüp Defekti Riski: Spina bifida gibi anomalileri %70 önler.
- Takviye Dozu: Gebe kalmadan 3 ay önce başlanan günlük 400 mcg folik asit.
- Yüksek Riskli Gebeler: Önceki bebekte nöral tüp defekti varsa 4 mg/gün.
Komplikasyonlar ve Risk Grupları
- Tedavi Edilmezse: Kalp yetmezliği, bağışıklık zayıflığı, periferik nöropati.
- Riskli Gruplar:
- Kronik alkol kullananlar,
- IBD hastaları,
- Obezite cerrahisi geçirenler,
- 65 yaş üstü bireyler.
Korunma Stratejileri
- Beslenme: Günde en az 400 mcg folat alımı (örneğin: 1 kâse mercimek çorbası ≈ 180 mcg).
- Takviye Kullanımı: Risk gruplarında profilaktik folik asit.
- Alkol Sınırlaması: Günde 1 kadehi geçmemek.
Ne Zaman Doktora Gitmeli?
- Açıklanamayan yorgunluk ve solukluk,
- Hamilelik planlayan kadınlar,
- Nörolojik semptomların varlığı.
Ayırıcı Tanı
B12 eksikliği ile karışabilir. Folat tedavisi B12 eksikliğini maskelediğinden mutlaka B12 düzeyi kontrol edilmeli.
