Demir eksikliği, vücutta yeterli demir mineralinin bulunmaması sonucu ortaya çıkan ve dünya çapında en yaygın görülen beslenme kaynaklı sağlık sorunudur. Hemoglobin üretiminin azalmasıyla dokulara oksijen taşınması engellenir, bu da hayati organların fonksiyonlarını etkiler. İşte demir eksikliğinin nedenleri, belirtileri ve çözüm yolları:

Demir Eksikliğinin Temel Nedenleri

• Yetersiz Beslenme: Kırmızı et, yumurta ve yeşil yapraklı sebzelerin yetersiz tüketimi.
• Emilim Bozuklukları: Çölyak, Crohn veya mide bypass ameliyatları sonrası demir emiliminin azalması.
• Kan Kaybı: Ağır adet kanamaları, mide ülseri veya hemoroid gibi kronik kanamalar.
• İhtiyaç Artışı: Gebelik, emzirme ve ergenlik döneminde artan demir gereksinimi.

Belirtiler ve İşaretler
Demir eksikliği kademeli olarak gelişir ve şu sinyallerle kendini gösterir:

• Sürekli yorgunluk ve enerji düşüklüğü
• Soluk cilt, özellikle dudak içi ve göz kapağı altında
• Nefes darlığı ve çarpıntı
• Saç dökülmesi ve kırılgan tırnaklar
• Huzursuz bacak sendromu
• Konsantrasyon güçlüğü

Teşhis Yöntemleri
Tanı için üç temel test kullanılır:

1. Tam Kan Sayımı (Hemoglobin): Kadınlarda <12 g/dL, erkeklerde <13 g/dL anemi işareti.
2. Ferritin Testi: Vücut demir depolarını gösterir (15 ng/mL altı eksiklik).
3. Transferrin Doygunluğu: %20’nin altı patolojik kabul edilir.

Tedavi Stratejileri

• Oral Demir Tedavisi: Demir sülfat veya glukonat formları günde 100-200 mg. Aç karnına C vitamini ile alınması emilimi artırır.
• İntravenöz Demir: Emilim sorununda veya şiddetli eksiklikte tek seferlik infüzyonlar (ferrik karboksimaltoz).
• Diyet Düzenlemesi:
  • Hayvansal kaynaklar: Karaciğer, kırmızı et, hindi
  • Bitkisel kaynaklar: Pekmez, kuru üzüm, mercimek
  • Emilim artırıcılar: Portakal suyu, kırmızı biber
• Kan Transfüzyonu: Hemoglobin <7 g/dL olan semptomatik hastalarda acil müdahale.

Risk Grupları ve Önlemler
Yüksek risk taşıyan gruplar:

• Gebe ve emziren kadınlar
• Vejetaryen/veganlar
• Kronik böbrek hastaları
• Gastrointestinal cerrahi geçirenler

Koruyucu Önlemler:

• Demir tencerelerde yemek pişirme
• Çay/kahveyi yemekten 1 saat sonra tüketme
• Risk gruplarında düzenli tarama

Komplikasyonlar
Tedavi edilmeyen demir eksikliği:

• Kalp yetmezliği ve aritmi riski
• Gebelerde düşük doğum ağırlığı
• Çocuklarda bilişsel gerilik
• Bağışıklık sisteminde zayıflama

Beslenme Önerileri

• Kombinasyon 1: Ispanak yemeği + portakal suyu
• Kombinasyon 2: Kıymalı mercimek çorbası + yeşil salata
• Kaçınılması Gerekenler: Süt ürünleri ile demir kaynaklarını aynı öğünde tüketmek

Doktor Takibi
Tedavi süresince 3 ayda bir kan kontrolleri şarttır. Ferritin düzeyleri 50 ng/mL üzerine çıkana kadar takip edilmeli. Yan etkiler (kabızlık, mide ağrısı) durumunda doz ayarlaması veya form değişikliği gerekebilir.