Çiçek hastalığı, variola virüsünün neden olduğu tarihin en yıkıcı bulaşıcı hastalıklarından biridir. 20. yüzyılda 300 milyondan fazla can kaybına yol açan bu hastalık, Dünya Sağlık Örgütü’nün küresel aşılama kampanyası sayesinde 1980’de resmen eradike edilmiştir. Günümüzde doğal yolla bulaşmasa da biyoterör riski nedeniyle tıbbi önemini korumaktadır.
Tarihsel Süreç ve Eradikasyon
Çiçek virüsü insanlık tarihinde MÖ 3. yüzyıl Mısır mumyalarında bile izler bırakmıştır. 18. yüzyılda Edward Jenner’ın inek çiçeği virüsüyle geliştirdiği ilk aşı, modern immünolojinin temelini attı. 1967’de başlatılan küresel eradikasyon programı, 13 yıl içinde hastalığın kökünü kazımayı başardı. Son doğal vaka 1977’de Somali’de görüldü.
Bulaşma Mekanizması
Variola virüsü, enfekte kişilerin solunum sekresyonları veya deri lezyonlarıyla doğrudan temas yoluyla yayılırdı. Bulaşıcılık:
- Döküntülerin ortaya çıkmasıyla başlar
- Kabuklar dökülene kadar devam eder
- Ortalama 3 hafta sürerdi
Klinik Belirtiler ve Evreleri
- İnkübasyon: 7-17 gün semptomsuz dönem
- Prodrom: Yüksek ateş (40°C), şiddetli sırt ağrısı, kusma
- Döküntü: Ateşin düşmesiyle yüz-el-ayaklarda başlayan kırmızı lekeler
- Vezikül: 24 saat içinde sıvı dolu kabarcıklara dönüşüm
- Püstül: Sarı-yeşil irinli lezyonlar
- Kabuklanma: 8-14 günde kabuk oluşumu ve iz bırakarak dökülme
Ayırıcı Tanı
- Suçiçeği (lezyonlar gövdede yoğun)
- Mononükleoz
- Menenjit
- Alerjik kontakt dermatit
Komplikasyonlar
%30 ölüm oranıyla seyreden malign çiçekte:
- Körlük (keratit nedeniyle)
- Ekstremite kayıpları
- Pnömoni
- Ensefalit
- Septik şok
Tarihsel Tedavi Yöntemleri
- İzolasyon: Hastalar 40 gün karantina
- Semptomatik Tedavi: Ateş düşürücüler, hidrasyon
- Cilt Bakımı: Kalamin losyonu, antiseptik banyolar
- Pasif Bağışıklık: İyileşen hastalardan serum transferi
Modern Dönemde Korunma
- Aşı: Canlı vaccinia virüsü içeren ikinci nesil ACAM2000 aşısı
- Antiviral Tedavi: Tecovirimat (TPOXX) 2022’de FDA onayı aldı
- Biyogüvenlik: CDC ve Rusya’da iki resmi virüs deposu
Biyoterör Riski ve Hazırlık
- Askerî personel ve sağlık çalışanları için stok aşı
- Dünya çapında 300 milyon doz aşı rezervi
- PCR tanı kitlerinin acil üretim protokolleri
Hamilelerde ve Bağışıklığı Baskılanmışlarda Risk
- Düşük oranı %60
- Konjenital çiçek sendromu
- Aşının kontrendike olduğu gruplarda IVIG profilaksisi
Türkiye’de Son Vaka ve Aşılama
Ülkemizde son çiçek vakası 1958’de görüldü. Zorunlu aşılama 1977’de kaldırıldı. Güncel protokollere göre, olası salgında 40 yaş altı nüfusun yeniden aşılanması öngörülüyor.
