Balık zehirlenmesi, kontamine veya toksin içeren deniz ürünlerinin tüketimi sonucu ortaya çıkan ciddi bir gıda zehirlenmesi türüdür. Belirtiler genellikle 2-6 saat içinde başlar ve zamanında müdahale edilmezse hayati risk oluşturabilir. İşte balık zehirlenmesinin tüm yönleri:

Balık Zehirlenmesi Türleri ve Nedenleri

1. Scombroid Zehirlenmesi: Ton, uskumru gibi koyu etli balıklarda histamin birikmesiyle oluşur. Uygun soğuk zincir sağlanmazsa bakteriler histamin üretir.
2. Ciguatera Zehirlenmesi: Tropikal bölge balıklarında (levrek, baraküda) bulunan ciguatoksin neden olur. Toksin ısıya dayanıklıdır ve pişirmeyle yok olmaz.
3. Tetrodotoksin Zehirlenmesi: Balon balığı gibi türlerde bulunan nörotoksin, solunum felcine yol açabilir.

Belirtiler Ne Zaman Ortaya Çıkar?

• Scombroid: 10-60 dakika içinde yüz kızarması, kurdeşen, baş ağrısı, çarpıntı.
• Ciguatera: 2-12 saat sonra karıncalanma, sıcak-soğuk algısında terslik, kas ağrısı, kusma.
• Tetrodotoksin: 20 dakika-3 saat içinde dilde uyuşma, solunum güçlüğü, felç.

Teşhis Yöntemleri

• Hastanın yediği balık türü ve coğrafi kökeni sorgulanır.
• Kan testleri (histamin seviyesi), nörolojik muayene.
• Ciguatera için "soğuk allodini testi" (cildin soğuk nesnelere temasında yanma hissi).

Acil Tedavi Protokolleri

• Scombroid: Antihistaminikler (difenhidramin), kortikosteroidler.
• Ciguatera: Mannitol serumu (nörolojik semptomları azaltır), ağrı kesiciler.
• Tetrodotoksin: Solunum desteği, yoğun bakım takibi.
• Tüm Türlerde: Mide lavajı, aktif kömür, sıvı elektrolit desteği.

Evde Yapılması Gerekenler

• Kusma ve ishal varsa su-tuz çözeltisi (1 litre su + 1 çay kaşığı tuz + 1 tatlı kaşığı şeker) tüketin.
• Yağlı ve baharatlı gıdalardan kaçının.
• Belirtiler düzelene kadar dinlenin.

Korunma Stratejileri

1. Balık Seçimi:
   • Tropikal balıkları güvenilir restoranlardan tüketin.
   • Taze balığın gözleri berrak, solungaçları kırmızı olmalı.
2. Saklama Koşulları:
   • Balıkları 4°C altında muhafaza edin.
   • Oda sıcaklığında 2 saatten fazla bekletmeyin.
3. Pişirme Yöntemleri:
   • Toksinler ısıyla yok olmaz, ancak bakteriyel risk için iç sıcaklık 63°C’ye ulaşmalı.
   • Dondurma işlemi ( -20°C’de 7 gün) ciguatera riskini %90 azaltır.

Riskli Gruplar

• Karaciğer/böbrek hastaları
• Hamileler ve 5 yaş altı çocuklar
• Bağışıklık sistemi baskılanmış bireyler

Yan Etkiler ve Uzun Dönem Riskler

• Ciguatera: Aylarca süren yorgunluk, eklem ağrısı ("soğuk duş sendromu").
• Scombroid: Tedavi edilmezse anafilaktik şok.
• Tetrodotoksin: %60 ölüm oranı.

Türkiye’de Sık Görülen Balıklar ve Risk Durumu
| Balık Türü | Zehirlenme Riski | Nedeni |
|——————|——————|—————————-|
| Lüfer | Yüksek | Scombroid (uygun saklanmazsa)|
| Baraküda | Kritik | Ciguatera |
| Balon Balığı | Yasaklı | Tetrodotoksin |
| Çipura | Düşük | Kontaminasyon riski |

Hangi Durumda Hastaneye Gidilmeli?

• Nefes darlığı, bilinç bulanıklığı
• 38.5°C üzeri ateş
• 24 saatten uzun süren kusma
• Kaslarda kontrolsüz seğirme

Balık zehirlenmesi şüpheniz varsa Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Zehir Danışma Merkezi (114)‘ni arayın. Tedavi sonrası 6 ay boyunca alkol, kuruyemiş ve mantardan kaçının; ciguatera semptomlarını tetikleyebilir.