Akraba evliliği, genetik hastalıkların görülme sıklığını artıran önemli bir faktördür. Özellikle ülkemizde yaygın olan bu durum, çekinik genlerle taşınan hastalıkların ortaya çıkma riskini belirgin şekilde yükseltir. Akraba evliliği yapan çiftlerin, genetik danışmanlık alması ve taşıyıcılık testlerini yaptırması, sağlıklı nesiller için kritik bir adımdır.

Akraba Evliliğinin Genetik Riskleri
Akraba evliliğinde her iki eş de benzer genetik varyantları taşıma ihtimali yüksek olduğundan, çekinik genlerle aktarılan hastalıkların çocukta görülme olasılığı artar. Örneğin, çiftin her ikisi de aynı çekinik geni taşıyorsa, çocuğun hasta olma riski %25’e çıkar. Bu oran, akraba olmayan çiftlerde çok daha düşüktür.

Akraba Evliliğiyle İlişkili Yaygın Hastalıklar

• Kistik Fibrozis: Solunum ve sindirim sistemini etkileyen, mukus birikimine yol açan genetik bir hastalık.
• Fenilketonüri (PKU): Fenilalanin amino asidinin metabolize edilememesi sonucu zeka geriliğine neden olur.
• Talasemi (Akdeniz Anemisi): Hemoglobin üretim bozukluğuna bağlı ciddi anemi tablosu.
• Spinal Müsküler Atrofi (SMA): Kas kaybı ve hareket kısıtlılığı ile seyreden nöromüsküler bir hastalık.
• Konjenital İşitme Kaybı: Genetik mutasyonlara bağlı doğuştan işitme sorunları.

Genetik Testlerin Önemi ve Süreç
Akraba evliliği planlayan çiftlerin, evlilik öncesinde taşıyıcılık testi yaptırması önerilir. Bu testler, çiftin belirli genetik hastalıklar için taşıyıcı olup olmadığını belirleyerek risk analizi yapmayı sağlar. Test süreci genellikle şu adımları içerir:

1. Genetik Danışmanlık: Çiftlere hastalıkların riskleri ve test seçenekleri anlatılır.
2. Kan Örneği Alımı: Her iki eşten alınan kan örnekleri laboratuvarda incelenir.
3. DNA Analizi: Özellikle yaygın çekinik hastalıklara yol açan genler (CFTR, HBB, SMN1) taranır.
4. Sonuç Değerlendirmesi: Taşıyıcılık durumuna göre çocukta hastalık riski hesaplanır.

Türkiye’de Genetik Test Hizmeti Sunan Merkezler

• Üniversite Hastaneleri: İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi.
• Özel Genetik Laboratuvarları: Genetik Sağlık Merkezi, Medigen Genetik Tanı Laboratuvarı.
• Devlet Hastaneleri: Aile Hekimliği üzerinden yönlendirme ile bazı devlet hastanelerinde test yapılabiliyor.

Genetik Test Ücretleri ve SGK Desteği
Genetik test ücretleri, incelenen gen sayısına ve merkezin fiyat politikasına göre değişir. Temel tarama panelleri 1.500-3.000 TL arasında değişirken, kapsamlı analizler 5.000 TL’yi aşabilir. SGK, yalnızca hekim raporuyla talep edilen testleri belirli oranlarda karşılayabilir.

Evlilik Öncesi Zorunlu Test Uygulaması
Türkiye’de evlilik öncesi zorunlu testler arasında hepatit, HIV ve kan uyuşmazlığı testleri yer alır. Ancak genetik taşıyıcılık testleri henüz zorunlu değildir. Uzmanlar, özellikle akraba evliliği yapacak çiftlerin bu testleri yaptırmasını şiddetle tavsiye ediyor.

Prenatal Tanı ve Gebelik Sürecinde Yapılabilecekler
Taşıyıcı çiftlerde gebelik oluştuğunda, bebeğin hasta olup olmadığını belirlemek için prenatal tanı yöntemleri kullanılır. Bu yöntemler arasında koryon villus örneklemesi (CVS) ve amniyosentez bulunur. Erken tanı ile gebeliğin sonlandırılması veya doğum sonrası erken müdahale seçenekleri değerlendirilebilir.

Toplumsal Bilinçlenmenin Rolü
Akraba evliliğinin potansiyel riskleri konusunda toplumun bilinçlendirilmesi, genetik hastalıkların azaltılmasında anahtar rol oynar. Okullarda verilecek genetik okuryazarlık eğitimleri ve medya kampanyaları, bu bilincin yaygınlaşmasına katkı sağlayabilir.