Yutma bozukluğu (disfaji), katı veya sıvı gıdaların ağızdan mideye iletiminde zorluk yaşanmasıdır. Geçici bir sorun olabileceği gibi altta yatan ciddi tıbbi durumların habercisi de olabilir. Her yaşta görülebilen bu rahatsızlık, özellikle yaşlılarda ve nörolojik hastalığı olanlarda daha sık ortaya çıkar.
Yutma Bozukluğunun Başlıca Nedenleri
Disfaji genellikle iki ana kategoriye ayrılır: orofaringeal (ağız-boğaz kaynaklı) ve özofageal (yemek borusu kaynaklı). Orofaringeal disfaji, felç, Parkinson hastalığı veya multiple skleroz gibi nörolojik rahatsızlıklardan kaynaklanır. Kas hastalıkları, boyun bölgesine uygulanan radyoterapi veya baş-boyun tümörleri de bu tip disfajiye yol açabilir. Özofageal disfaji ise reflü, özofajit, yemek borusu darlıkları veya tümörleri gibi mekanik sebeplerle gelişir.
Belirtiler ve İşaretler
- Yutma sırasında boğulma veya öksürük nöbetleri
- Gıdaların boğazda/ göğüste takılma hissi
- Ses kısıklığı veya ses değişiklikleri
- Beklenmeyen kilo kaybı
- Tekrarlayan akciğer enfeksiyonları (aspirasyon pnömonisi)
- Yemek sonrası burundan gıda sızması
Teşhis Yöntemleri
- Videofloroskopik Yutma Çalışması (VFSS): X-ray eşliğinde yutma hareketinin dinamik olarak incelenmesi.
- Fiberoptik Endoskopik Yutma Değerlendirmesi (FEES): Kameralı endoskopla boğaz ve gırtlak yapılarının gözlemlenmesi.
- Manometri: Yemek borusundaki kas basınçlarının ölçülmesi.
- Endoskopi: Özofagus ve mide yapısının direkt incelenmesi.
Tedavi Seçenekleri
1. Yutma Terapisi:
- Dil ve çiğneme kaslarını güçlendiren egzersizler
- Baş pozisyonu değişiklikleri (örneğin, çene öne eğme)
- Özel yutma teknikleri (supraglottik yutma)
2. Diyet Modifikasyonları:
- Sıvıların kıvam artırıcılarla yoğunlaştırılması
- Katı gıdaların püre veya yumuşak formlara dönüştürülmesi
- Asitli ve baharatlı yiyeceklerden kaçınma
3. Tıbbi ve Cerrahi Müdahaleler:
- Reflü tedavisi için proton pompa inhibitörleri
- Özofagus darlıklarında balon dilatasyonu
- Tümör veya divertikül varlığında cerrahi operasyon
- Şiddetli vakalarda geçici beslenme tüpü (PEG)
Komplikasyonlar ve Riskler
Tedavi edilmeyen disfaji, aspirasyon pnömonisi, dehidrasyon ve malnütrisyona yol açabilir. Yaşlı hastalarda bu komplikasyonlar hastaneye yatış gerektirecek kadar ciddi seyredebilir.
Korunma ve Öneriler
- Lokmaları küçük tutmak ve yavaş çiğnemek
- Yemek yerken dik oturmak
- Alkol ve sigaradan uzak durmak
- Diş ve protez bakımını düzenli yaptırmak
- Nörolojik hastalığı olanların düzenli yutma değerlendirmesi yaptırması
Ne Zaman Doktora Başvurulmalı?
Yutma güçlüğü bir haftadan uzun sürüyorsa, kilo kaybı eşlik ediyorsa veya solunum sıkıntısı yaşanıyorsa acilen kulak-burun-boğaz (KBB) veya gastroenteroloji uzmanına danışılmalıdır.
