Tos hastalığı (boğmaca), Bordetella pertussis bakterisinin neden olduğu, şiddetli öksürük nöbetleriyle karakterize bulaşıcı bir solunum yolu enfeksiyonudur. Özellikle bebeklerde ve bağışıklığı düşük bireylerde hayati risk taşıyan bu hastalık, dünya çapında aşılama programlarıyla kontrol altına alınmaya çalışılmaktadır.
Tos Hastalığı Nedir?
Bordetella pertussis bakterisinin solunum yollarına tutunmasıyla başlar. Bakteri, salgıladığı toksinlerle solunum epitelini tahrip eder ve tipik "boğulurcasına öksürük" nöbetlerini tetikler. Aşılanmamış çocuklarda ve yenidoğanlarda ağır seyreder.
Bulaşma Yolları
- Hava Yolu: Enfekte kişilerin öksürük/hapşırığıyla yayılan damlacıklar.
- Yakın Temas: Öpüşme veya ortak eşya kullanımı.
- Bulaşıcılık Süresi: Belirtiler başladıktan sonraki ilk 2 hafta en yüksektir.
Belirti Evreleri
- Nezle Evresi (1-2 hafta): Burun akıntısı, hafif öksürük, düşük ateş.
- Paroksismal Evre (2-6 hafta):
- Gece artan şiddetli öksürük nöbetleri,
- Öksürük sonrası derin nefes alırken "whoop" sesi,
- Öksürükle kusma veya morarma.
- İyileşme Evresi (haftalar-aylar): Öksürük şiddeti yavaşça azalır.
Risk Grupları
- Bebekler <6 ay: Solunum durması, pnömoni, beyin hasarı riski.
- Hamileler (geç gebelik): Doğum sonrası bebeğe bulaş riski.
- KOAH/Astım hastaları: Nefes darlığının alevlenmesi.
Teşhis Yöntemleri
- PCR Testi: Burun sürüntüsünden bakteri DNA’sı tespiti (ilk 3 haftada etkili).
- Kültür: Özel besiyerinde bakteri üretimi.
- Kan Testleri: Lenfosit sayısında artış.
Tedavi Protokolleri
- Antibiyotikler:
- Makrolid grubu (Azitromisin) ilk 3 haftada başlanırsa bulaşıcılığı azaltır.
- İleri evrede semptomları hafifletmez ama bakteriyi yok eder.
- Destek Tedavileri:
- Oksijen desteği (hipoksi durumunda),
- Sıvı elektrolit dengesinin korunması,
- Buğu tedavisi ile balgamın yumuşatılması.
Komplikasyonlar
- Bebeklerde: Apne (nefes durması), pnömoni (%23), konvülziyon.
- Yetişkinlerde: Kaburga kırıkları, idrar kaçırma, bayılma.
Korunma ve Aşılama
- Beşli Karma Aşı (DaBT-IPA-Hib): 2-4-6 ve 18. aylarda rutin uygulanır.
- Rapel Doz: 6 yaş ve ergenlikte tekrarlanmalı.
- Hamilelikte Aşı: Gebeliğin 27-36. haftaları arasında uygulanarak yenidoğan koruması sağlanır.
Acil Durum Belirtileri
- Öksürük nöbeti sırasında morarma veya solunum durması,
- 40°C’yi aşan ateş,
- Dehidratasyon bulguları (ağlarken gözyaşı olmaması, idrar azlığı).
Hangi Doktora Başvurulmalı?
- Çocuklar için Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları,
- Yetişkinler için Göğüs Hastalıkları veya Enfeksiyon Hastalıkları bölümleri.
Önemli Uyarılar
- Hastanın odası nemlendirilmeli ve sigara dumanından uzak tutulmalı.
- Öksürük nöbetlerinde bebekler yüzüstü pozisyona alınarak balgam çıkarması kolaylaştırılmalı.
