Somatoform bozukluklar, fiziksel belirtilerle kendini gösteren ancak altta yatan tıbbi bir sebep bulunamayan psikiyatrik rahatsızlıklardır. Hastalar gerçek ve şiddetli ağrılar yaşasa da bu semptomlar nörobiyolojik süreçlerle açıklanır. İşte bu kompleks duruma dair kapsamlı bir rehber:
Somatoform Bozukluk Nedir?
Bu bozukluk grubunda hastalar, tıbbi testlerle açıklanamayan fiziksel semptomlarla (ağrı, halsizlik, nefes darlığı) başvurur. Belirtiler hayali değildir; nörotransmitter dengesizlikleri ve stres yanıt sistemlerindeki değişimlerle ilişkilidir. Tanı konulabilmesi için semptomların en az 6 ay sürmesi ve günlük yaşamı ciddi şekilde etkilemesi gerekir.
Temel Türleri ve Özellikleri
-
Bedensel Belirti Bozukluğu:
- Tekrarlayan fiziksel şikayetler (karın ağrısı, baş dönmesi)
- Aşırı endişe ve sağlıkla ilgili takıntılı düşünceler
- Belirtilerin şiddeti sosyal/kişisel işlevselliği bozar
-
Hastalık Anksiyetesi Bozukluğu (Hipokondriyazis):
- Ciddi bir hastalığa yakalanma korkusu
- Normal vücut hislerini hastalık belirtisi sanma
- Sürekli tıbbi test yaptırma veya doktorlardan kaçınma
-
Konversiyon Bozukluğu (İşlevsel Nörolojik Belirti Bozukluğu):
- Psikolojik stresin fiziksel nörolojik semptoma dönüşmesi
- Felç, körlük, yürüyememe veya nöbet benzeri ataklar
- Belirtilerin nörolojik hastalıklarla uyumsuz olması
-
Yapay Bozukluk:
- Bilinçli olarak semptom üretme veya hastalık taklidi
- Tıbbi müdahale alma arzusu (dikkat çekme ihtiyacı)
Yaygın Belirtiler
- Açıklanamayan kronik ağrı (baş, sırt, eklem)
- Sindirim sorunları (bulantı, şişkinlik, irritabl bağırsak)
- Nörolojik şikayetler (baş dönmesi, koordinasyon kaybı)
- Kardiyak benzeri belirtiler (çarpıntı, göğüs sıkışması)
- Yorgunluk ve enerji kaybı
Risk Faktörleri
- Psikolojik: Çocukluk çağı travmaları, anksiyete bozuklukları
- Biyolojik: Ağrı eşiğinde düşüklük, genetik yatkınlık
- Çevresel: Kronik stres, sağlıkla aşırı ilgili aile ortamı
Teşhis Süreci
Tanı, organik nedenlerin dışlanması sonrası konulur:
- Detaylı fizik muayene ve laboratuvar testleri
- MR, BT gibi görüntüleme yöntemleri
- Psikiyatrik değerlendirme (DSM-5 kriterleri)
- Hastanın sağlık kaygısı düzeyinin ölçülmesi
Tedavi Yaklaşımları
Psikoterapi Yöntemleri:
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): İşlevsiz düşüncelerin ve davranışların değiştirilmesi
- Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT): Belirtilerle mücadele yerine kabullenme becerisi kazandırma
- Gevşeme Teknikleri: Progresif kas gevşetme, nefes egzersizleri
İlaç Tedavisi:
- SSRI grubu antidepresanlar (Sertralin, Escitalopram)
- SNRI’lar (Duloksetin) kronik ağrıda etkili
- Kısa süreli anksiyolitikler (dikkatli kullanım şart)
Alternatif Destekler:
- Düzenli egzersiz programları
- Fizyoterapi (ağrı yönetimi için)
- Akupunktur ve mindfulness meditasyonu
Hasta ve Yakınları İçin Kritik İpuçları
- Belirtilerin "gerçek olmadığı" söylenmemeli
- Tıbbi test tekrarlarından kaçınılmalı
- Aktivite planlaması (ev işi, sosyal etkileşim) semptom odaklı olmamalı
- İyileşme sürecinin uzun vadeli olduğu kabul edilmeli
Somatoform bozukluklar, multidisipliner yaklaşım gerektiren kronik durumlardır. Psikiyatri, nöroloji ve fizik tedavi uzmanlarının koordineli çalışması, hastaların yaşam kalitesini önemli ölçüde artırabilir.
