Serebrovasküler hastalıklar, beyne kan taşıyan damarların tıkanması veya hasar görmesi sonucu ortaya çıkan nörolojik bozukluklardır. İnme (felç) bu grubun en yaygın ve hayati tehdit eden formudur. Bu hastalıklar, dünya çapında ölüm nedenleri arasında üçüncü sırada yer alırken kalıcı sakatlığın da başlıca sebebidir.
Serebrovasküler Hastalık Türleri
İki ana kategoriye ayrılır: iskemik ve hemorajik. İskemik inme, beyin damarlarındaki pıhtılaşma nedeniyle kan akışının kesilmesi sonucu oluşur ve vakaların %87’sini kapsar. Hemorajik inme ise beyin damarlarının yırtılmasıyla kanamanın meydana geldiği durumdur. Geçici iskemik atak (TIA) ise "mini felç" olarak bilinen ve 24 saatten kısa süren geçici tıkanıklıklardır.
Belirtiler ve Erken Uyarı İşaretleri
- Ani gelişen yüz sarkması veya ağız kayması
- Tek kolda veya bacakta güçsüzlük hissi
- Konuşmada peltekleşme veya anlama güçlüğü
- Şiddetli baş ağrısı (özellikle kanamalı inmelerde)
- Denge kaybı ve koordinasyon bozukluğu
- Görme alanında ani kayıplar
Risk Faktörleri ve Nedenleri
Kontrol edilebilir risk faktörleri arasında hipertansiyon, diyabet, sigara kullanımı, obezite ve yüksek kolesterol bulunur. Kontrol edilemeyen faktörler ise ileri yaş, genetik yatkınlık ve erkek cinsiyetidir. Atriyal fibrilasyon gibi kalp ritim bozuklukları da pıtı oluşum riskini artırır.
Teşhis Yöntemleri
Acil tanı için beyin tomografisi (BT) ilk başvurulan yöntemdir. Manyetik rezonans görüntüleme (MRG) ise özellikle erken evre iskemik inmelerde hassas sonuçlar verir. Ek olarak doppler ultrason, anjiyografi ve kan pıhtılaşma testleri tanıyı destekler.
Tedavi Yaklaşımları
İskemik inmede ilk 4.5 saat içinde uygulanan tPA (doku plazminojen aktivatörü) en etkili tedavidir. Mekanik trombektomi yöntemiyle büyük pıhtılar ameliyatla alınabilir. Hemorajik inmelerde ise kan basıncı kontrolü, cerrahi müdahale ve anevrizma kliplenmesi uygulanır.
Rehabilitasyon Süreci
İnme sonrası fizik tedavi, konuşma terapisi ve ergoterapi kritik önem taşır. Nöroplastisiteyi destekleyen robotik rehabilitasyon cihazları ve elektrik stimülasyonu gibi modern yöntemler hareket kısıtlılığını azaltır.
Korunma Stratejileri
- Kan basıncını 120/80 mmHg altında tutmak
- LDL kolesterolü 100 mg/dl’nin altına indirmek
- Düzenli kardiyo egzersizleri (haftada 150 dakika)
- Akdeniz diyeti ile beslenme (zeytinyağı, balık, ceviz)
- Atriyal fibrilasyonlu hastalarda antikoagülan tedavi
Yaşam Tarzı Önerileri
Sigara ve alkolün bırakılması, stres yönetimi için meditasyon ve uyku düzenine dikkat edilmesi nüks riskini %45 azaltır. Diyabetik hastalarda HbA1c değerinin %7’nin altında tutulması önemlidir.
