Sarı hastalığı (sarılık), ciltte ve göz akında sararma ile kendini gösteren tıbbi bir durumdur. Bilirubin adı verilen pigmentin kanda anormal düzeyde birikmesi sonucu oluşur. Yenidoğanlarda sık görülse de her yaşta ortaya çıkabilen bu tablo, altta yatan ciddi sağlık sorunlarının habercisi olabilir.
Sarılığın Temel Nedenleri
Sarılık üç ana mekanizmayla gelişir: Karaciğer öncesi, karaciğer kaynaklı ve karaciğer sonrası. Karaciğer öncesi sarılık, alyuvar yıkımının arttığı hemolitik anemilerde görülür. Karaciğer kaynaklı sarılık hepatit, siroz veya ilaç toksisitesi gibi nedenlerle karaciğer fonksiyonlarının bozulması sonucu oluşur. Karaciğer sonrası sarılık ise safra kanallarının tıkanmasıyla ilişkilidir.
Belirtiler ve İlerleyiş
- Deri ve göz akında belirgin sararma
- İdrar renginde koyulaşma (çay rengi)
- Dışkı renginde açılma (kireç beyazı)
- Şiddetli kaşıntı ve halsizlik
- Karın ağrısı ve bulantı
Semptomlar altta yatan nedene göre değişkenlik gösterir. Örneğin safra yolu tıkanıklığında kaşıntı ön plandayken, viral hepatitte halsizlik daha belirgindir.
Teşhis Sürecinde Kullanılan Yöntemler
Tanıda ilk adım fizik muayene ve detaylı öyküdür. Laboratuvar testleri arasında tam kan sayımı, karaciğer fonksiyon testleri (ALT, AST, GGT) ve bilirubin düzeyleri kritiktir. Görüntüleme yöntemleri olarak karın ultrasonu, MR kolanjiyopankreatografi (MRCP) veya endoskopik retrograd kolanjiyopankreatografi (ERCP) kullanılır. Karaciğer hastalığı şüphesinde ise biyopsi gerekebilir.
Tedavi Yaklaşımları
Tedavi altta yatan nedene yönelik planlanır:
- Safra Yolu Tıkanıklığı: ERCP ile taş çıkarma veya stent yerleştirme
- Viral Hepatit: Antiviral ilaçlar ve destek tedavileri
- Hemolitik Anemi: Kortikosteroidler veya dalağın alınması
- Yenidoğan Sarılığı: Fototerapi veya kan değişimi
Kaşıntıyı hafifletmek için kolestiramin, şiddetli vakalarda ise plazmaferez uygulanabilir.
Yenidoğan Sarılığında Kritik Noktalar
Yenidoğanların %60’ında fizyolojik sarılık görülür. Ancak patolojik sarılıkta:
- Bilirubin 20 mg/dl’yi aşarsa kernikterus riski doğar
- Anne sütü sarılığı 3. haftaya kadar uzayabilir
- Kan grubu uyuşmazlığı (Rh/ABO) acil müdahale gerektirir
Korunma Stratejileri
- Hepatit A ve B aşılarının tam doz yapılması
- Alkol tüketiminin sınırlandırılması
- İlaçların hekim kontrolünde kullanılması
- Toksik kimyasallardan korunma
- Güvenli gıda ve su tüketimi
Ne Zaman Acil Müdahale Gerekir?
- Bilirubin düzeyinin hızla yükselmesi
- Şiddetli karın ağrısı ile birlikte ateş
- Bilinç bulanıklığı veya uyku eğilimi
- Dışkıda kan görülmesi
Sarılık asla ihmal edilmemesi gereken bir semptomdur. Erken teşhis, karaciğer yetmezliği veya safra yolu hasarı gibi komplikasyonları önlemede hayati rol oynar. Tanı ve tedavi için dahiliye, gastroenteroloji veya enfeksiyon hastalıkları uzmanlarına başvurulmalıdır.
