Bilirubin, kırmızı kan hücrelerinin parçalanması sonucu ortaya çıkan sarı-turuncu renkli bir pigmenttir. Karaciğerde işlenerek safra yoluyla vücuttan atılır. Kandaki yüksek bilirubin düzeyleri (hiperbilirubinemi) sarılık gibi ciddi sağlık sorunlarına işaret edebilir.
Bilirubin Türleri ve Metabolizması
Bilirubin iki ana formda bulunur:
- Dolaylı (indirekt) bilirubin: Yağda çözünen toksik formdur. Albümin ile karaciğere taşınır.
- Doğrudan (direkt) bilirubin: Karaciğerde suda çözünür hale getirilir, safrayla bağırsağa atılır.
Sağlıklı yetişkinlerde total bilirubin düzeyi 0.3-1.2 mg/dL aralığındadır. 2 mg/dL’yi aşması sarılık belirtisidir.
Bilirubin Yüksekliğinin 7 Temel Nedeni
- Hemolitik anemi: Kırmızı kan hücrelerinin aşırı yıkımı (örneğin orak hücre anemisi).
- Karaciğer hastalıkları: Hepatit, siroz veya karaciğer yetmezliği.
- Safra yolu tıkanıklığı: Safra taşları, tümörler veya pankreas iltihabı.
- Gilbert sendromu: Genetik kökenli enzim eksikliği.
- Yenidoğan sarılığı: Karaciğerin immatür olması.
- İlaç toksisitesi: Antibiyotikler veya parasetamol aşırı kullanımı.
- Enfeksiyonlar: Epstein-Barr virüsü veya leptospiroz.
Belirtiler ve Fiziksel Bulgular
- Göz akı ve ciltte sararma (sarılık)
- İdrar renginde koyulaşma (çay rengi)
- Açık renkli veya kil rengi dışkı
- Şiddetli kaşıntı
- Halsizlik ve iştahsızlık
- Karın ağrısı (özellikle sağ üst kadranda)
- Bulantı ve kusma
Tanı Yöntemleri
- Kan testleri:
- Total/direkt bilirubin
- Karaciğer fonksiyon testleri (ALT, AST, ALP)
- Tam kan sayımı
- Görüntüleme:
- Abdominal ultrason
- MR kolanjiyopankreatografi (MRCP)
- Biyopsi: Karaciğer dokusunun histopatolojik incelemesi
Tedavi Yaklaşımları
A. Medikal Tedaviler:
- Fototerapi: Yenidoğanlarda UV ışınlarıyla bilirubinin parçalanması
- İlaçlar: Ursodeoksikolik asit (safra akışını artırır)
- Plazmaferez: Ciddi hemoliz durumlarında
B. Cerrahi Müdahaleler:
- ERCP ile safra taşı çıkarılması
- Tıkanıklık giderici stent uygulamaları
- Karaciğer nakli (son evre karaciğer yetmezliğinde)
C. Yaşam Tarzı Düzenlemeleri:
- Alkol ve hepatotoksik ilaçlardan kaçınma
- Dengeli beslenme (yağlı gıdaların sınırlandırılması)
- Hepatit A/B aşılarının tamamlanması
Yenidoğanlarda Özel Durum
Prematüre bebeklerde bilirubin ensefalopatisi (kernikterus) riski nedeniyle:
- İlk 72 saatte tarama testleri
- Sık emzirme ile dehidrasyon önleme
- Sınır değerlerde fototerapi başlanması
Komplikasyonlar ve Acil Durumlar
- Bilirubin >25 mg/dL’de nörolojik hasar riski
- Akut karaciğer yetmezliği bulguları (bilinç bulanıklığı, kanama)
- Safra peritoniti (acil cerrahi gerektirir)
Önleme Stratejileri
- Hepatit risk faktörlerinden kaçınma
- Demir takviyesi ile anemi kontrolü
- Gilbert sendromlu bireylerde açlıktan kaçınma
- Gebelikte kan uyuşmazlığı testleri
