Saç koparma hastalığı (trikotillomani), kişinin kendi saçlarını tekrarlayıcı şekilde yolmasıyla karakterize bir dürtü kontrol bozukluğudur. Bu durum, stresle başa çıkma mekanizması olarak ortaya çıkabilir ve genellikle çocukluk veya ergenlik döneminde başlar. İşte bu kompleks psikolojik duruma dair kapsamlı bilgiler:
Hastalığın Tanımı ve Psikolojik Temelleri
Trikotillomani, DSM-5 tanı kriterlerine göre sınıflandırılan bir davranış bozukluğudur. Hastalar saç yolma dürtüsüne karşı direnemez ve bu eylemden sonra geçici rahatlama hisseder. Genellikle stres, kaygı veya yoğun konsantrasyon sırasında tetiklenir. Saçlı deri, kaşlar veya kirpikler en sık etkilenen bölgelerdir.
Belirtiler ve Fiziksel Sonuçlar
- Saç Kaybı: Düzensiz kellik alanları, incelmiş saç telleri
- Cilt Problemleri: Folikül iltihabı, enfeksiyon veya yara izleri
- Davranışsal İşaretler: Saçları saklama çabası, şapka veya peruk kullanımında artış
- Duygusal Tepkiler: Suçluluk, utanç ve sosyal izolasyon
Nedenleri ve Tetikleyici Faktörler
- Genetik Yatkınlık: Ailede obsesif-kompulsif bozukluk öyküsü
- Nörobiyolojik Faktörler: Beyinde serotonin ve dopamin dengesizliği
- Çevresel Tetikleyiciler: Travma, aile içi çatışma veya akademik baskı
- Eşlik Eden Durumlar: Depresyon, anksiyete veya vücut dismorfik bozukluğu
Tedavi Yöntemleri ve Etkinlik Oranları
-
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):
- Habit Reversal Training (HRT): Dürtüyü fark etme, rakip tepki geliştirme (örneğin yumruklarını sıkma)
- Stimulus Control: Tetikleyicileri ortadan kaldırma (örneğin aynaları kapatma)
- Başarı oranı: %60-80 arası
-
İlaç Tedavileri:
- SSRI grubu antidepresanlar (Fluoksetin)
- N-asetilsistein (NAC) takviyesi
- Olanzapin gibi atipik antipsikotikler
-
Tamamlayıcı Yaklaşımlar:
- Farkındalık (mindfulness) meditasyonu
- Duygusal regülasyon için diyalektik davranış terapisi
Hastalar ve Aileler İçin Pratik Öneriler
- Davranışsal Müdahaleler: Saç yolma anında kullanılmak üzere stres topu veya tespih taşıma
- Çevresel Düzenlemeler: İyi aydınlatılmış ortamlarda çalışmak (kısmi görüş saç yolmayı artırabilir)
- Destek Sistemleri: Trikotillomani destek gruplarına katılım
Çocuklarda Özel Yaklaşımlar
- Oyun terapisi ile duyguların ifade edilmesi
- Ebeveynlerin "suçlayıcı olmayan" gözlem teknikleri
- Okul ortamında farkındalık yaratma
Ne Zaman Uzmana Başvurulmalı?
- Saç kaybı sosyal yaşamı etkiliyorsa
- Cilt enfeksiyonu veya kalıcı kellik geliştiyse
- Depresyon belirtileri eşlik ediyorsa
Psikiyatri ve dermatoloji işbirliğiyle yürütülen tedaviler, hastaların %70’inde belirgin iyileşme sağlar. Erken müdahale, kronikleşmeyi önlemede kritik rol oynar.
