Rijidite

Rijidite Nedir?

Rijidite, kasların istirahat halinde olması gerekirken her türlü istemli istemsiz harekete karşı bir direnç oluşturmasına denir.  

Dinlenme fazında sert ve kitlenmiş olurlar. Böyle bir durumda hareket etmek, yürümek ve eğer çene kaslarında olmuş ise konuşmak bile çok zor olmaktadır. Rijidite, herhangi bir kasta olabilir. Nerede olduğuna bağlı olarak görülen belirtiler ve belirtilerin ağırlığı değişebilir. Çok rahatsız eden ve ağrıya sebep olan bir durumdur.  

Merkezi sinir sistemimiz istemli kas hareketini kontrol eder, beyin ve omurilikten oluşur. Ancak bu merkezde veya ara yollarda bir hasarlanma veya başka bir sebepten dolayı, sinirleri bloke edebilecek toksik bir madde gibi, bu yol engellendiği durumda rijidite görülebilir.  

Merkezi sinir sistemimiz herhangi bir kasın kasılması için sinyal gönderir. Bu sinyal hücrelerini dopamin adı verilen hormon sayesinde uyarır. Yani sinir hücreleri arasındaki haberleşmeyi sağlar. Beyin bu dopamin adı verilen hormonun üretilmesinden sorumludur. Dopamini üretip düzenlenmesinden sorumlu olan hücrelerde bir sorun olursa rijidite denilen durum meydana gelebilir. Uzun süre kasılı durumda kalan kas ne kadar süre geçtiği ile doğru orantılı olarak ağrı yapar. Genellikle Parkinson hastalığı ile karşımıza çıkmaktadır.  

Parkinson hastalığı zamanla kötüleşen nörolojik bir hastalıktır. Beynindeki dopamin üreten bölgedeki hücrelerin ölmesinden dolayı meydana gelir. Dopamin seviyesi azaldıkça Parkinson belirtileri de görülmeye ve artmaya başlar.  

Rijidite Belirtileri Nelerdir?

Rijidite genel olarak Parkinson hastalığının kaynaklanan bir durumdur. Rijiditede belirtisi insandan insana ve hastalığın ne kadar ilerlediğine göre farklılık gösterebilmektedir. Ancak genel olarak şu belirtiler vardır:

• Düzgün yürüyememe: Bacak ve kol kaslarının istemsiz kasılı kalması ve gevşeyememesi veya titremesi durumunda yürüyüş bozukluğu olur hatta belli bir süre hasta hiç yürüyemeyebilir. 
• Düzgün konuşamama: Konuşmamızı sağlayan kasların kasılı kalması durumunda herhangi bir cümle kurulmaz veya bu kasların istemsiz titremesi durumunda anlamsız sesler çıkartılabilir.
• Mimik yapamama: Yüz kaslarının kasılı kalması durumunda mutluluk, üzüntü, şaşırma gibi yüz kaslarının gerçekleştirdiği mimik hareketleri yapılamaz.
• Kas ağrısı: Kasların uzun süre kasılı kalmasından dolayı kas ağrısı oluşur.
• Postür bozukluğu: Eğik duruş, kolların dirseklerden 90 derece bükülü durması, kamburluk, gövde ve baş öne doğru eğik görülmesi. Normalde yürürken yapılan istemsiz kol salınımlarının azalması, kalça ve diz eklemlerinin hafif bükülmesi ve sırtta sertlik olarak görülür. Parkinson hastalığı için özel bulgudur.  

Rijidite Nedenleri Nelerdir?

Rijiditenin en sık görüldüğü durum Parkinson hastalığındadır. Ancak Parkinson hastalığının nedeni tam olarak bilinememektedir. Beyindeki dopamin üreten hücrelerin ölmesinden dolayı olduğu söylenmektedir. Genellikle ileri yaşta görülür veya ailede Parkinson öyküsü varsa daha erken yaşlarda görülmeye başlayabilir. Bunun dışında başka sebeplerden de rijidite görülebilir:

• Amiyotrofik lateral skleroz: İstemli kas kontrolünün kaybına neden olan ilerleyici bir nöronal hastalıktır.
• Kronik efor kompartman sendromu: Uzun süre yapılan egzersize bağlı olarak kaslarda ağrı ve şişmelerin oluşmasıdır.
• Kronik yorgunluk sendromu: Virüs kaynaklı yorgunluğa, kas ağrısına neden olan bir hastalık.
• Dehidrasyon: Uzun süre ciddi bir şekilde susuz kalmaya bağlı olarak gelişen komplikasyonlar içerisinde kas ağrısı ve titreme görülür.
• Distoni: Beyinden kasları uyaracak olan uyarıların yanlış gitmesinden kaynaklı olarak gerçekleşen istemsiz kas hareketleri ve kasılı kalma durumudur.
• Fibromiyalji: Kas ağrısı, yorgunluk ve kasların kasılı durması belirtileri gösteren kronik bir hastalıktır. 
• Lupus: Bağışıklık sisteminin aşırı reaksiyonundan oluşan inflamasyon kaynaklı kaslarda ve eklemlerde ağrı, donukluk durumu görülebilir.
• Lyme hastalığı: Kene ısırığından bulaşan bir hastalıktır. Ateş, eklem ağrısı, kas ağrısı yapar.
• Miyofasiyal ağrı sendromu: Kasların belirli bölümlerinde oluşan hassasiyet ve ağrı yapan kronik bir rahatsızlıktır.
• Polimiyalji romatika: İnflamasyon kaynaklı kaslarda donukluk ve ağrı oluşmasıdır. Özellikle omuzda görülür.
• Tekrarlayan zorlanma yaralamaları: Tekrar tekrar yapılan aşırı zorlamaya bağlı oluşan yaralanmalar kalıcı kas ve sinir kaybına yol açabilir. Bundan dolayı kaslarda ağrı, hissizlik, kasılı kalma, gevşeyememe gibi durumlar görülebilir.
• Romatoid artrit: Özellikle el ve ayak eklemlerini tutan inflamasyona bağlı kronik bir hastalıktır. 
• Stres 

Rijidite Teşhisi

Doktorunuz sizden mevcut hastalıklarınız için bir hastalık öyküsü ve aile öyküsü alır. Sonrasında fizik muayene yapar ve vücudunuzda rijiditeye neden olabilecek semptomları arar. Aile öykünüzde ailenizde olan hastalıkları, çalıştığınız mesleği, son 1 haftada şüpheli bir durum olup olmamasını sorgular. Bu şüpheli durum ormanlık alan seyahati, tropikal bölgelere gitme öyküsü, Hindistan, Pakistan gibi yerlere gitme öyküsü, vahşi hayvan ısırığı gibi öyküler varsa doktorunuza bunu belirtmeniz gerekmektedir. Eğer pis, paslı bir alet, çivi gibi bir cisim ile yaralanma durumunuz veya tozlu bir zeminde sürtünme gibi bir durum varsa tetanoz riski açısından doktorunuzun düşünmesi gerekmektedir. Bazı test ve görüntüleme örnekleri fizik muayene ve aile öyküsünden sonra tanıda yardımcı olur. Bu testler şunlardır:

Kan testleri: Kan testleri rijidite yapan etkeni bulmakta yardımcıdır. Kanınızda bazı değerlerin yükselmesi tanıyı koydurmada etkilidir. Eğer bağışıklık sistemiyle alakalı bir durum varsa veya mikroorganizma kaynaklı bir etkenden dolayı rijidite görülüyorsa etkeni bulmada ve sonrasında tedavinin gerçekleşmesini sağlar.

MR (Manyetik Rezonans) ve BT (Bilgisayarlı Tomografi): Manyetik rezonans, makine yardımı ile vücudumuzda radyo dalgaları, manyetik dalgalar ve bilgisayar kaydetmesi ile istenilen bölgenin maligniteler açısından yani kanser veya kemiklerde olan anormallikler açısından değerlendirmeye yardımcı olur. Bilgisayarlı Tomografi ise X ışınları kullanılarak istenilen bölgede dokuların, özellikle MRI da net görülmeyen yumuşak dokuların değerlendirilmesinde kullanılır. Ancak radyasyona maruz kalındığı için hamileler için bu görüntüleme yönteminin yapılmaması gerekmektedir. 

Elektromiyografi: Kasların gereğinden güçsüz ve zayıfsa veya sık sık ağrıyorsa uygulanan bir testtir. Eğer beyinden gelen sinirler kasınıza gelirken bir sorun yaşıyorsa, kaslarınıza geldikten sonra dönerken bir sorun yaşıyorsa, yeterli miktarda sinir iletimi olmuyorsa veya sinirin yapısal bir bozukluğu olduysa kaslarda karıncalanma, kasılı kalma, güçsüzlük, ağrı gibi semptomlar görülür. Bunun için EMG (elektromiyografi) çekilir. Böylelikle sorunun kas-sinir bağlantısında olup olmadığı anlaşılmaya çalışılır. 

Ultrason: Kaslarda kopmalar, immünsisteme bağlı veya enfeksiyona bağlı aşırı inflamasyondan kaynaklı bir rijidite olup olmadığına bakılır. Ses dalgaları kullanılarak yapılan bir işlemdir.  

Rijidite Tedavisi

Rijiditenin tek başına tedavisinin önemi yoktur. Ancak rijiditeye sebep olan altta yatan sebebin tedavisinin yapılması gerekmektedir. Pek çok etken rijiditeye sebep olmuş olabilir. Bunlardan en sık görüleni Parkinson hastalığıdır. Parkinson hastalığının tedavisinde dopamin takviyelerinin yapılması gerekmektedir. Bunun için çeşitli ilaçlar vardır. Bu ilaçlardan bazıları: 

Levodopa: Vücudun dopamin üretmesine yardımcı olur. Karbidopa ile beraber verilir. Karbidopa da levodopanın parçalanma süresini uzatır böylelikle levadopa vücutta daha fazla etkili olur.

Dopamin agonistleri: Bunlar dopamin hormonuna benzer çalıştığı için dopaminin vücuda yaptığı etkileri yaparlar. Ancak etkisi yeterince iyi değildir. Bu agonistler arasında bromokriptin, pramipeksol ve ropinirol vardır.

Antikolinerjikler: Bu ilaç tipi kasılı kalan kasların düzeltilmesi için kullanılabilmektedir. Bunlardan Benzatropin ve triheksifenidil kullanılabilir. 

Cerrahi yöntemlerden Parkinson hastalığına yardımcı olan metotlar vardır.  

Derin beyin stimülasyonu: Bu yöntemle doktor beynin belirli bölgelerine elektrotlar yerleştirir. Bu elektrotlar jeneratör yardımıyla beynin özel bölgelerine elektriksel sinyaller gönderir. Böylece Parkinson kaynaklı rijidite ve parkinsonun diğer semptomları azalabilmektedir.  

Duopa Tedavisi: Bu tedavideki asıl mantık vücuda devamlı olarak levodopa ve karbidopa pompalamaktır. Tabii ki bu işlem beyne yapılmaz ama barsak için uygulanır. Doktorunuz bu levodopa ve karbidopa pompalayacak bir cihazı ince barsağın yanına yerleştirir. 

Levodopa ve karbidopanın etkisi sayesinde Parkinson kaynaklı rjiditede azalma görülebilir. 

Eğer sebep Parkinson değil de başka bir etkense o etkene yönelik tedavi uygulanır. 

Sebep Parkinson değilse ve son 1 haftalık öykünüzde yukarıda belirtilen seyahat, piknik, vahşi hayvan teması gibi durumlar olmadıysa rijiditenizin sebebi aşırı egzersiz olabilir. Egzersiz yapıyorsanız aşırıya kaçmayınız ve egzersizten sonra en az 24 saat dinlendiğinizden emin olunur.  

Rijidite Tedavi Edilmezse

Eğer rijiditenin sebebi Parkinson ise tedavi edilmesi zorunludur. Çünkü Parkinson git gide kötüleşen nörolojik bir hastalıktır ve evreler ilerledikçe hastalık git gide ağır bir hâl almaktadır. 

Sebebi Parkinson değilse yine de bazı durumlarda ciddi bir yaklaşım izlenmesi gerekir. Kene ısırığı, nedeni bilinemeyen döküntü veya kızarıklık, kızarmış ve şişmiş kaslar, yeni kullanılmaya başlanan veya dozunda yükselme olan ilacın kullanılmaya başlaması gibi bir durum olduysa doktora başvurmanız gerekir. Çünkü bu rijidite durumu hayatı riske sokabilecek bir hastalığın bulgusu olabilir. 

Rijiditeye Ne İyi Gelir?

Strese bağlı rijidite görüldüyse papatya çayı veya melisa çayı içebilirsiniz. Eğer ağır egzersiz veya yaralanma kaynaklı bir rijidite olduysa kaslarınızın üzerine sıcak su torbası veya sıcak bir banyo yapabilirsiniz. Kasılı kalan kaslarınızı yavaş yavaş germeye çalışabilirsiniz veya o bölgelere masaj yapabilirsiniz. 

Egzersizler arasında kaslarınızın yeterince dinlendiğinden emin olmak için aynı kas grubu üzerine çalışacaksanız en az 24 saat o kas grubunu dinlendiriniz. Eğer kas ağrınız olmasına rağmen hâlâ kaslarınızı kullanmaya çalışırsanız rijiditenizi kötüleştirmiş olabilirsiniz. 

Rijidite İlaçları

Rijiditenin tedavisi ya altta yatan sebebin tedavisidir ya da rijidite kaynaklı oluşan kas ağrılarını gidermek için yapılmaktadır.

Levodopa, Karbidopa, bromokriptin, pramipeksol, ropinirol, benzatropin, triheksifenidil: Parkinson hastalığında kullanılan ilaçlardır.

Metamizol sodyum, asetaminofen: Ağrı kesiciler.

Arnica, diklofenak: Ağrı kesici jel olarak kullanılır.

Tolperison, tizanidin: Kasları gevşetmek amaçlı kullanılan ilaçlardır.

Hamilelerde Rijidite

Hamilelerde görülen karında oluşan kas ağrıları çoğunlukla doğaldır. Özellikle ilk üç aylık dönemde bu ağrılar başlar. Rahmin içinde büyüyen fetüs için rahimde yer lazımdır. Bunun için fetüs her büyüdüğünde rahim gerilir ve çevresindeki yapılara baskı yapar. Rahmin gerilmesi keskin, yoğun ağrılara neden olabilir.  

Rijitide için Hangi Doktora Gidilir?

Rijiditenin birçok sebebi vardır. Eğer sebebini biliyorsak ve ciddi bir sebep değilse doktora gitmeye gerek yoktur. Mesela ağır egzersiz sonrası aşırı yorulunca kaslarımız kasılı kalmış olabilir veya kas ağrıları görülüyor olabilir. Böyle bir durumda doktora gitmeye gerek yoktur. Ancak durup dururken, istirahat halinde kaslarımız ağrıyor ve kasılı kalıyorsa, Parkinson benzeri postür bozukluğunuz varsa ve özellikle ailede Parkinson hastası varsa tanının koyulması için doktora gitmeniz gerekmektedir. Bu tanının konulması için hastanenin Dahiliye (iç hastalıkları), Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon veya Nöroloji bölümlerindeki uzman doktorları ziyaret etmelisiniz. Ormanlık alanda piknik yapmaya gittiyseniz ve kene ısırdıysa, beraberinde ateş başlar ve hayatı tehdit eden bir acil durum oluşur. Bu durumda hastane aciline gitmeniz gerekmektedir.  

Eğer rijidite belirtileri ile beraber soluk almada güçlük, baş dönmesi, aşırı kas güçsüzlüğü (egzersiz sonrası hariç), boyun sertliği, yüksek ateş varsa en yakın hastanenin aciline gitmelisiniz.