Otizm spektrum bozukluğu (OSB), doğuştan gelen ve yaşamın ilk yıllarında belirtilerini gösteren nörogelişimsel bir durumdur. Ancak bazı ebeveynler, çocuklarının belirli bir yaşa kadar tipik gelişim gösterip sonradan otizm belirtileri sergilediğini düşünerek "Otizm sonradan olur mu?" sorusunu gündeme getirir. Bu yazıda, bu yaygın yanılgının nedenlerini ve otizmin gelişimsel dinamiklerini ele alacağız.

Otizm Nörolojik Temelli Bir Durumdur
Otizm, beyin gelişimindeki farklılıklardan kaynaklanır ve genetik faktörlerle yakından ilişkilidir. Hamilelik sırasında veya doğum sonrası erken dönemde ortaya çıkan nöral bağlantıdaki varyasyonlar, sosyal iletişim becerilerinde ve davranış kalıplarında farklılıklara yol açar. Bu nedenle otizmin "sonradan" geliştiğini söylemek doğru değildir. Belirtilerin gözle görülür hale gelmesi, çocuğun gelişimsel aşamalarına bağlı olarak zaman alabilir.

Regresif Otizm ve Yanılgılar
Bazı çocuklar, 18-24 aylık döneme kadar tipik gelişim gösterip sonrasında konuşma veya sosyal becerilerde gerileme yaşayabilir. Bu durum "regresif otizm" olarak adlandırılır. Ancak bu gerileme, otizmin sonradan ortaya çıktığı anlamına gelmez. Aksine, altta yatan nörolojik farklılıkların belirtileri bu evrede daha net görünür hale gelir. Araştırmalar, regresyon geçiren çocukların erken beyin gelişiminde zaten farklılıklar olduğunu gösteriyor.

Çevresel Faktörlerin Rolü
Otizmin tek bir nedeni yoktur; genetik yatkınlık ve çevresel etkileşimlerin kombinasyonu rol oynar. Ancak aşılar, beslenme veya travma gibi faktörlerin otizme neden olduğuna dair bilimsel bir kanıt bulunmuyor. Örneğin, aşı-otizm bağlantısını savunan iddialar, kapsamlı araştırmalarla çürütülmüştür.

Erken Teşhisin Önemi
Otizm belirtileri genellikle 12-18 aylıkken fark edilmeye başlar. Göz teması kurmama, ismine tepki vermeme veya tekrarlayan hareketler gibi işaretler erken tanı için kritiktir. Uzmanlar, 16-30 aylık dönemde tarama testleri yapılmasını önerir. Erken müdahale programları, dil becerileri ve sosyal etkileşimde önemli ilerlemeler sağlayabilir.

Ebeveynlerin Dikkat Etmesi Gerekenler

• Çocuğun sosyal gülümseme ve jestleri paylaşmaması.
• İşaret etme veya bay-bay yapma gibi iletişimsel davranışların gecikmesi.
• Oyuncaklarla işlevsel olmayan şekillerde oynama (döndürme, dizme).
  Bu belirtilerden herhangi biri gözlemlenirse, çocuk nörolojisi veya gelişimsel pediatri uzmanına başvurulmalıdır.

Sonuç Yerine
Otizm, yaşamın ilerleyen dönemlerinde edinilen bir durum değildir. Genetik temelli nörolojik farklılıkların, çocuğun gelişimsel kilometre taşlarına ulaşma şeklini etkilemesiyle ortaya çıkar. Regresyon gibi durumlar ise altta yatan farklılıkların dışa vurumunun zamanlamasıyla ilişkilidir. Erken tanı ve doğru destek, çocuğun potansiyelini en üst düzeye çıkarmak için en etkili yöntemdir.