Otizm spektrum bozukluğu (OSB), sosyal iletişimde zorluklar ve tekrarlayan davranışlarla karakterize nörogelişimsel bir durumdur. Son yıllarda yapılan araştırmalar, otizmin kökeninde genetik faktörlerin önemli rol oynadığını gösteriyor. Ancak bu durum, çevresel etkenlerin tamamen dışlandığı anlamına gelmez. İşte otizm ve genetik ilişkisine dair detaylar:

Genetik Yatkınlığın Rolü
Aile çalışmaları, otizmli bir çocuğun kardeşlerinde OSB görülme riskinin genel popülasyona göre 10-20 kat daha yüksek olduğunu ortaya koyuyor. İkiz araştırmaları ise tek yumurta ikizlerinde konkordans oranının %60-90, çift yumurta ikizlerinde ise %0-30 arasında değiştiğini belirtiyor. Bu veriler, genetik mirasın otizmdeki etkisini net şekilde vurguluyor.

Hangi Genler Etkilidir?
Bugüne kadar 100’den fazla genin otizmle ilişkili olduğu tespit edilmiştir. Bunlar arasında:

• SHANK3: Sinir hücreleri arası bağlantıları düzenleyen bu genin mutasyonu, sosyal iletişim becerilerini etkiler.
• NLGN4: Sinaps oluşumunda kritik rol oynar; mutasyonları dil gelişiminde gecikmeye yol açabilir.
• MECP2: Rett sendromu ile ilişkili bu gen, otizm benzeri semptomlara neden olabilir.

Kalıtsal ve De Novo Mutasyonlar
Otizm vakalarının %5-10’unda tek gen mutasyonları (örneğin Fragile X sendromu) sorumluyken, çoğu vaka poligenik (çoklu gen) etkileşimlerle açıklanır. Ayrıca "de novo" mutasyonlar (ebeveynden kalıtılmayan, spontan gen değişiklikleri) özellikle ileri baba yaşıyla ilişkilendirilir.

Epigenetik Faktörler ve Çevre Etkisi
Genetik yatkınlık tek başına otizme neden olmaz. Beslenme, enfeksiyonlar, toksin maruziyeti gibi çevresel faktörler, gen ifadesini değiştiren epigenetik mekanizmalarla etkileşime girebilir. Örneğin, hamilelikte valproik asit kullanımının OSB riskini artırdığı bilinmektedir.

Genetik Testler ve Tanı Süreci
Klinik genetik değerlendirmede kromozomal mikroarray (CMA) ve tam ekzon dizileme (WES) sıklıkla kullanılır. Bu testler, özellikle şiddetli semptomu olan bireylerde tanıya yardımcı olur. Ancak genetik bulguların tüm vakaları açıklayamaması, araştırmaların devam ettiğini gösteriyor.

Aile Planlaması ve Genetik Danışmanlık
Otizm öyküsü olan ailelerde genetik danışmanlık önem taşır. Preimplantasyon genetik tanı (PGT) gibi yöntemlerle embriyo seçimi yapılabilir, ancak etik tartışmalar nedeniyle bu uygulamalar sınırlıdır.

Gelecekteki Araştırma Yönelimleri
CRISPR gibi gen düzenleme teknolojileri, otizmle ilişkili genlerin işlevini anlamada umut vaat ediyor. Ancak gen-çevre etkileşiminin karmaşıklığı, tedavi geliştirmeyi zorlaştırıyor.