Oligospermi

Oligospermi Nedir?

Oligospermi, erkeklerde normalde var olması gerekenden daha düşük sperm sayısının olması durumudur. Halk arasında sperm azlığı olarak da bilinmektedir. Oligospermi durumu özellikle çocuk sahibi olamayan erkeklerde yapılan testler sonucunda ortaya çıkar. Ayrıca var olan hormonal bir bozukluk veya başka bir sorun varsa sertleşme problemleri, ereksiyonu sürdürmede zorluk, boşalmada güçlük gibi durumlar da söz konusu olabilmektedir.

Erkeklerde boşalma sonrasında çıkan meni ve ek bazı sıvılara ejekülat adı verilmektedir. Bu ejekülat sıvısındaki sperm miktarı erkeklerde yaşam boyunca, yaşa ve çevresel faktörlere bağlı olarak değişiklik gösterebilmektedir. Ancak çocuk sahibi olabilmek için belli miktardaki sperm en az olarak var olması gerekir. Bu miktar Dünya Sağlık Örgütüne göre 1 mililitrede 15 milyon olarak belirlenmiştir. Bu miktarın altına oligospermi adı verilmektedir ve buna göre sınıflandırma yapılmaktadır.

Bir mililitrede 10-15 milyon sperm bulunması hafif oligospermi, 5-10 milyon sperm bulunması orta oligospermi ve 0-5 milyon arasında sperm bulunması ise şiddetli oligospermi olarak adlandırılır.

Oligospermi Belirtileri Nelerdir? 

Oligospermi çoğu zaman herhangi bir belirti göstermez. Bu yüzden günlük hayat devam ederken tespit edilmesi ve fark edilmesi çok zordur. Genelde eşinin gebe kalmasında problem olan erkeklerin tetkik edilmesi sırasında tanı konur. Ancak bir erkekte kromozomal anormallikler, hormonal dengesizlik veya üreme yollarında herhangi bir tıkanıklık gibi diğer altta yatan sorunlardan dolayı oligospermisi varsa, o zaman bazı belirti ve semptomlar ortaya çıkabilir. Bu gibi durumlara bağlı oluşabilecek belirtiler şu şekilde sıralanabilir: 

 a-) Testiste şişme
b-) Testiste ağrı
c-) Testiste kitle
d-) Sertleşememe problemi yani erektildisfonksiyon
e-) Ereksiyonunun sürdürülememesi
f-) Vücut kıllarında artma veya azalma, yüz şekillerinde değişiklikler gibi altta yatan hormonal dengesizlik belirtileri
g-) Testis torbası (skrotum) içinde genişlemiş damarlar
h-) Bazı durumlarda idrar yaparken yanma

Oligospermi Nedenleri Nelerdir?

Vücutta sperm üretimi normalde daha karmaşık bir durumdur ve beyin içerisinde hormon üreten bezlerden testislere kadar bir dizi organın düzgün çalışmasını gerektirir. Testislerde gerekli hormonal cevaplardan sonra oluşan spermler, ejekülasyon ile penisten dışarı atılana kadar bir dizi tüpten geçer. Spermlerin vücut dışına çıkana kadar olan süreçteki herhangi bir problem de sperm üretimini etkileyebilir. Oligosperminin nedeni genelde her zaman tam olarak konulamaz. Bir dizi olabilecek neden üzerine düşünülür ve bariz olanlar dışlanmaya çalışarak bir tedavi planı oluşturulur. Oligospermiye neden olabilecek hastalıklar şu şekilde sıralanabilir:

a-) Varikosel: Varikosel, testislerdeki kanı geri taşıyan damarların anormal genişlemesi durumudur. Tedavi edilmeyen varikoseller, erkeklerdeki oligospermi ve kısırlığın en yaygın ve geri dönüşlü olabilen hastalığıdır. Varikoselinoligospermiye veya sperm kalitesinin kötü olmasına neden olmasının, testis içerisindeki sıcaklığın düzgün sağlanamaması olduğu düşünülmektedir.

b-) Enfeksiyonlar: Testislerde veya spermin ilerlediği yollarda oluşan ve cinsel bölgeleri tutan enfeksiyonların oligospermiye neden olduğu bilinmektedir. Bu enfeksiyonlar sırasında sperm üretimi bozulabilmektedir. Ayrıca bazı enfeksiyonlar kalıcı izler de bırakabilmektedir. Bu enfeksiyonlara örnek olarak spermlerin taşınma ve depolanma yeri olan epididimin enfeksiyonu epididimit, testis enfeksiyonu olan orşit örnek olarak verilebilir.

c-) Boşalma problemleri: Bazı boşalma problemleri zamanla sperm sayısının azaltarak oligospermiye neden olabilir. Normalde spermler testislerden çıktıktan sonra penis ile dışarı çıkar. Ancak geriye boşalma durumunda spermler mesane içine geri kaçar. Geriye boşalma zamanla oligospermiye neden olabilir. Şeker hastalığı, spinalkord yaralanmaları, prostat veya üretra ameliyatları bu duruma neden olabilir.

d-) Anti sperm antikorları: Anti sperm antikorları, vücut tarafından üretilen spermleri öldüren maddelerdir. Bu durum oligosperminin olası bir nedeni olarak bilinmektedir.

e-) Kanser: Üreme organlarında oluşan kanserler veya vücuttaki herhangi bir diğer kanser, çeşitli etkilerle oligospermiye neden olabilmektedir. Kanserlerin yanı sıra bu tümörleri tedavi etmek için kullanılan kemoterapiler, radyoterapiler de oligospermiye neden olabilir.

 f-) İnmemiş testis: Çocukluk döneminde yaşanan bir problem olan inmemiş testis durumunda, testislerden birisi veya her ikisi, testis torbasına inişini gerçekleştiremez ve karın içinde kalır. Bu karın içindeki kalma süresi arttıkça, sperm kalitesi etkilenerek oligospermi durumu oluşabilir.

g-) Hormonal bozukluklar: Beyin içinde bulunan hipotalamus ve hipofiz bezleri, testisler kaliteli bir sperm oluşturmak için düzgün bir şekilde çalışmalıdır ve gerekli olan hormonları düzgün bir şekilde üretmelidir. Bu hormonlar üzerinde oluşabilecek herhangi bir bozukluk oligospermi oluşumuna zemin hazırlar.

h-) Sperm iletiminde görevli olan tüplerdeki problemler: Testislerde sperm üretildikten sonra penis ile vücut dışına atılma sırasında birçok farklı kanal ile taşınır. Bu kanalların ameliyat sırasında yaralanması, travmalar ve bazı kalıtsal hastalıklar gibi nedenlerle hasar görmesi oligospermiye neden olabilmektedir.

ı-) Kromozomal sorunlar: Normal bir erkekte bir tane X ve bir tane de Y kromozomu vardır. Ancak klinefelter sendromu gibi kromozomal hastalıklarda 2 tane X ve 1 tane Y kromozomu bulunur. Bu durumda da erkek üreme organlarında anormallikler oluşarak oligospermi ve kısırlık ortaya çıkabilmektedir.

i-) Çölyak hastalığı: Çölyak hastalığı kişinin glutene karşı hassasiyetinin olduğu bir çeşit sindirim sistemi hastalığıdır. Ancak bazı durumlarda çölyak, erkeklerde oligospermi ve kısırlığa neden olabilmektedir. Ancak glutensiz bir diyetle bu durum kolaylıkla tersine çevrilebilmektedir.

k-) Bazı ilaçlar: Testosteron içeren ilaçlar, uzun süreli steroid içeren ilaç kullanımı, bazı kanser kemoterapisi ilaçları, bazı antibiyotikler sperm kalitesini bozarak oligospermiye neden olabilir.

 Oligospermiye neden olabilecek bu hastalıkların dışında, aslında belki de daha sık görülen bazı çevresel faktörler de nedenler arasında bulunmaktadır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir: 

a-) Bazı kimyasallara uzun süre maruziyet: Benzen, tolüen, ksilen gibi endüstriyel olarak kullanılan kimyasallar, bazı böcek ilaçları, boya malzemeleri gibi maddelere uzun süre maruziyetoligospermi oluşumuna neden olabilmektedir.

b-) Ağır metaller: Ağır metal olarak adlandırılan kurşun gibi maddelere uzun süre maruz kalmak da oligospermi ve kısırlığın bir nedenidir. Özellikle bu maddelere maruz kalan meslek gruplarında çalışanlar risk altındadır.

c-) Radyasyona maruziyet: Özellikle yüksek dozda radyasyona maruz kalmak, sperm kalitesini bozar ve oligospermiye neden olur. Tekrar sperm sayısının normalde dönmesi ise duruma göre değişiklik gösterebilse de ortalama 1-2 yıl sürebilmektedir.

d-) Testislerin aşırı ısıya maruziyeti: Testislerin düzgün çalışması ve sperm üretimini sağlaması için belli bir sıcaklıkta kalması gerekir. Uzun süre saunalarda, jakuzilerde kalma gibi durumlarla bu sıcaklığın yükselmesi oligospermiye neden olabilmektedir. Ayrıca uzun süre aynı pozisyonda oturmak, sıkı giysiler giymek veya uzun süre dizüstü bilgisayarla ilgilenmek de testis sıcaklığını arttırarak oligospermiye neden olabilir.  

 Hastalıklar ve çevresel faktörler dışında bazı yaşam tarzı durumları ve kişisel özellikler de oligospermiye neden olabilir veya oluşuma katkı sağlayabilir. Bu durumlar şu şekilde sıralanabilir:

 a-) Alkol kullanımı: Aşırı miktarda ve bilinçsiz alkol tüketenlerde zamanla testosteron seviyesi azalabilmektedir. Bu durumda da kaliteli sperm üretimi ve üretim miktarı azalarak oligospermi görülebilmektedir.  

 b-) Yapılan meslek: Şoförlük gibi uzun süre aynı pozisyonda oturma ihtiyacı olan meslekler, fırıncı gibi uzun süre sıcağa maruz kalanlar, bazı nedenlerle sperm üretimini etkileyen durumlara sahip kişilerdir. Bu tarz kişilerde oligospermi daha sık görülebilmektedir.

c-) Sigara: Sigara sperm sayısını azaltan en büyük nedenlerden biridir. Yapılan çalışmalarda sigara içen erkeklerdeki sperm sayısının normal insanlara göre çok daha az olduğu ve oligospermi durumunun daha sık görüldüğü tespit edilmiştir.

d-) Duygusal stres: Stres her hastalıkta olduğu gibi sperm üretimi üzerine de etkisi olan bir durumdur. Özellikle genel olarak stresli bir hayatı olan kişilerde sperm üretimi azalmakta ve oligospermi görülebilmektedir.

e-) Obezite: Obezite veya aşırı kiloya sahip olmak, sperm üretimini hem doğrudan etkileyerek hem de hormonal dengeyi bozarak oligospermiye neden olabilmektedir.  

Oligospermi Teşhisi

Oligospermi teşhisi genellikle eşi hamile kalamayan erkeklerin hastaneye başvurmasıyla konulur. Böyle bir şikayetle hekime başvuran bir kişide öncelikle herhangi bir kromozal hastalığın olup olmadığı, kronik yani sürekli var olan hastalıkları, cinsel organları ilgilendiren bir ameliyat geçirip geçirmediği gibi oligospermiye neden olabilecek durumlar sorgulanır.

Bu sorgulamalardan sonra teşhis esas olarak yapılan semen analizi ile konulur. Semen analizinde erkekte boşalma sonrası oluşan ejekülattaki spermler, mikroskop altında sayılır. Daha sonra bu sayı belli hesaplamalar ile tam olarak belirlenerek ortalama bir sperm sayısı bulunur. Aslında semen analizinde sperm azlığı ve hareketsizliği tespit edilir. Yani sayıdaki azlığın yanında spermlerin hareket yeteneği de incelenir. Ejekülat genelde doktor ofisinde uygun bir yerde boşalma sonrasında elde edilir. Ancak bazı durumlarda evde boşaldıktan sonra özel bir prezervatif ile ejekülat hekime getirilebilir. 

Testislerde sürekli yeni spermeler üretilir ve bu spermlerin olgunlaşması ortalama 1.5-2.5 ay sürer. Bu yüzden kabacak bir semen analizinde sonra 2-3 ayki sperm kalitesi ölçülmüş olur. Bu yüzden son günlerde artan veya normalde dönen sperm sayısı testte belli olmayabilir. Bazı durumlarda yapılan semen analizlerinde yanlış düşük sonuçlar ortaya çıkabilmektedir. Bunun nedeni çoğunlukla spermlerin yanlış ve eksik bir biçimde toplanmasıdır. Bu nedenle bu testin nasıl olması gerektiği konusunda hekim iyice dinlenmelidir.

Semen analizinden sonra teşhis edilen oligosperminin nedenini veya kısırlığa neden olan durumu tespit etmek amacıyla yapılabilecek bazı testler bulunmaktadır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir: 

a-) Skrotal ultrason: Skrotal ultrason ile ses dalgası kullanılarak testis torbası içindeki testisler incelenir. Herhangi bir problemin olup olmadığına bakılır.

b-) Hormonal testler: Oligospermiye neden olabilen faktörlerden biri de hormonal bozukluklar olduğu için özellikle hipofiz bezi ve testisler tarafından üretilen hormonlar incelenir.

c-) Genetik testler: Genetik hastalıklar oligospermi nedenlerinden biri olduğu için şüphelenilen durumlarda kromozomal testler uygulanabilir.

d-) Testis biyopsisi: Çok nadir durumlarda testisten bir iğne yardımıyla sperm toplanarak inceleme yapılabilir.

e-) Anti sperm antikor testleri: Spermlere saldıran ve üretimlerini engelleyen anti sperm antikorlarının varlığını tespit etmek için bazı testler yapılabilmektedir. Ancak çok sık kullanılan bir yöntem değildir.

f-) Transrektal ultrason: Transrektal ultrasonda, rektumdan prostat ve sperm taşıyan bazı kanalların durumu incelenebilir

Oligospermi Tedavisi

 Oligospermi tedavisi altta yatan duruma göre değişiklik gösterir. Bu yüzden öncelikle neden tespit edilmelidir. Oligospermide uygulanabilecek tedaviler şu şekilde sıralanabilir:

a-) Cerrahi: Oligosperminin nedeni testis damarlarındaki genişleme olarak bilinen varikosel gibi bir durumsa veya sperm taşıyan kanallardan biri olan vasdeferenste bir tıkanıklık varsa cerrahi yöntemlerle tedavi sağlanabilmektedir.

b-) Enfeksiyonların tedavisi: Oligosperminin nedeni altta yatan bir enfeksiyonsa, enfeksiyon etkenine uygun ilaçlarla tedavi sağlanabilir. Bu etkenler en sık bakteriler olduğu için antibiyotikler oldukça sık kullanılmaktadır. İlaçlar ile enfeksiyon yok edilse bile kalıcı etkiler oluşabildiğinden oligospermi düzelmeyebilmektedir.

c-) Sertleşme problemlerinin tedavisi: Hem kısırlık hem de oligospermiye neden olabilen sertleşme ve ereksiyon sürdürme problemleri ilaçlarla tedavi edilebilmektedir. İ

d-) Hormon tedavileri: Oligosperminin nedeni hormonal düzeydeki bir problem ise hem bu hormonların üretimini desteklemek hem de hiç üretilemediği durumlarda dışarıdan takviye yapılarak durum kontrol altına alınabilir ve doğurganlık özelliği kişiye geri kazandırılabilir

e-) Yardımlı üreme yöntemleri: Oligosperminin çok geri döndürülemediği durumlarda ve kısırlığın devam ettiği durumlarda yardımcı üreme yöntemleri kullanılarak kişinin çocuk sahibi olması sağlanabilmektedir. 

Oligospermi Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Oligospermi tedavi edilmediğinde oluşabilecek bazı sorunlar vardır. Ancak bu sorunlardan en büyüğü çocuk sahibi olamamaktır. Evli çiftlerin çoğu çocuk sahibi olmak istemektedir. Ancak oligospermi durumunda bu olasılık oldukça azalmaktadır. Tedavi edilmediği takdirde çevresel nedenlerle oluşan oligospermi kendiliğinden düzelebilmektedir. Ancak hastalıklara bağlı oluşan oligospermi durumları genelde tedavi olmadan iyileşmez. Bu yüzden bir hekimle görüşmek gerekir. Bu durum ayrıca erkeklerde şiddetli depresyonlara sebep olabilmektedir.

Oligospermiye Ne İyi Gelir?

Hem oligospermi durumu olan bir erkeğin çocuk sahibi olma olasılığını arttırmak hem de oligospermiyi düzeltmek için uygulanabilecek bazı yöntemler ve değişiklikler bulunmaktadır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

a-) Daha sık cinsel ilişkiye girmek: Oligospermisi olan bir erkek çocuk sahibi olmak istiyorsa olabildiğince sık ilişkiye girmek bu şansı arttırabilmektedir.

b-) Yumurtlama dönemi: Bebek sahibi olmak isteyen çiftlerin, kadının yumurtlama döneminde cinsel ilişkiye girmesi hamilelik olasılığını arttırmaktadır. Bunun için hekime iletişime geçilebilir.

c-) Sigarayı ve alkolü bırakmak: Sigara, oligospermiye neden olabilen ve oldukça sık kullanılan bir maddedir. Bu yüzden oligospermisi olup çocuk sahibi olmak isteyen erkeklere kesinlikle sigarayı bırakmak önerilmelidir. Aşırı alkol alan kişilerde de oligospermi sık görülmektedir. Bu yüzden alkolün de bırakılması gerekir.

d-) Sperm kalitesini arttıran karışımlar: Bazı hekimler tarafından üretilen karışımlar, sperm kalitesini arttırarak oligospermiyi düzeltebilmekte ve hamile kalma olasılığını arttırmaktadır.

Oligospermi İçin Hangi Doktora Gidilmelidir?

Oligospermi için gidilmesi gereken bölüm ürolojidir. Uzman bir üroloji hekimi hem durumun nedenini tespit eder hem de uygun tedaviyi kişiye uygulayabilir. Oligospermi normalde herhangi bir belirtiye yol açmaz. Ancak çocuk sahibi olmak istenen zamanda yapılan testlerle tespit edilir. Bu yüzden çocuk sahibi olmak isteyip olamayan erkeklerin bir hekime başvurup inceleme yaptırması gerekmektedir.