Malaria, sivrisineklerle bulaşan ve dünyada her yıl 200 milyondan fazla insanı etkileyen yaşamı tehdit eden bir hastalıktır. Özellikle tropikal bölgelerde yaygın olan bu enfeksiyon, erken müdahale edilmezse ciddi komplikasyonlara yol açabilir.
Malaria Nedir?
Malaria, Plasmodium parazitinin neden olduğu ve enfekte Anopheles sivrisineklerinin ısırığıyla insanlara bulaşan bir hastalıktır. Beş farklı türü olmakla birlikte, en ölümcül olanı Plasmodium falciparum‘dur. Sahra Altı Afrika, Güneydoğu Asya ve Güney Amerika’da endemiktir.
Nasıl Bulaşır?
- Sivrisinek Isırığı: Enfekte dişi Anopheles sivrisinekleri paraziti kan yoluyla aktarır.
- Kan Nakli veya Organ Nakli: Nadiren kontamine kan ürünleriyle bulaşabilir.
- Anneden Bebeğe: Hamilelik sırasında plasenta yoluyla geçebilir.
Belirtiler ve Klinik Seyir
Semptomlar genellikle ısırıktan 10-15 gün sonra başlar:
- Klasik Triad: Yüksek ateş (40°C’yi aşabilir), titreme nöbetleri ve terleme
- Diğer Bulgular: Baş ağrısı, kas ağrısı, bulantı-kusma, ishal
- Şiddetli Malaria: Bilinç bulanıklığı, nöbetler, solunum yetmezliği, böbrek hasarı
Tanı Yöntemleri
- Hızlı Tanı Testleri (RDT): Kan örneğinde parazit antijenlerini tespit eder.
- Mikroskobik İnceleme: Kan yaymasında parazitlerin görsel olarak tanımlanması (altın standart).
- PCR Testleri: Düşük parazit yükünde bile yüksek duyarlılık sağlar.
Tedavi Protokolleri
Tedavi parazit türüne, hastanın yaşına ve enfeksiyon şiddetine göre değişir:
- Komplike Olmayan Malaria:
- P. falciparum: Artemisinin bazlı kombinasyon tedavileri (ACT)
- P. vivax: Klorokin + Primaquin (karaciğerdeki uyku halindeki parazitleri temizler)
- Şiddetli Malaria: İntravenöz kinin veya artesunat
- Dirençli Vakalar: Atovaquon-proguanil kombinasyonu
Komplikasyonlar
- Serebral Malaria: Beyin ödemi ve koma
- Malaryal Anemi: Parazitlerin kırmızı kan hücrelerini yok etmesi
- Akut Böbrek Yetmezliği
- Hipoglisemi: Özellikle gebe kadınlarda
- Akciğer Ödemi
Korunma Stratejileri
- Kimyasal Profilaksi: Seyahat öncesi doktor reçetesiyle atovaquon-proguanil veya doksisiklin alınması
- Sivrisinek Mücadelesi:
- DEET içeren repellentler
- Permetrin emdirilmiş cibinlik kullanımı
- Klima kullanılan kapalı alanlarda kalmak
- Çevresel Önlemler: Durgun suların ilaçlanması
Risk Grupları
- Gebe kadınlar (düşük ve anne ölüm riski)
- 5 yaş altı çocuklar (bağışıklık sisteminin tam gelişmemesi)
- HIV/AIDS hastaları
- Endemik bölgelere seyahat edenler
Güncel Gelişmeler
- RTS,S Aşısı: DSÖ onaylı ilk malaria aşısı, çocuklarda %40 etkinlik sağlıyor.
- Genetiği Değiştirilmiş Sivrisinekler: Parazit taşıma kapasitesi düşürülmüş sivrisineklerin doğaya salınması.
- Monoklonal Antikorlar: Deneysel aşamada olan yeni korunma yöntemleri.
Ne Zaman Acil Tıbbi Yardım Alınmalı?
- Ateşle birlikte bilinç değişikliği
- Nöbet geçirme
- İdrar çıkışında azalma
- Şiddetli solunum güçlüğü
Endemik bölgelerden döndükten sonraki 1 yıl içinde ateş gelişirse mutlaka malaria açısından değerlendirme yapılmalıdır. Hastalığın erken tanısı, ölüm oranlarını %90’a varan oranda azaltır.
