Hermafroditizm (interseks), bireyin cinsiyet kromozomları, gonadlar veya genital organlar bakımından tipik erkek/dişi sınıflandırmasına uymayan varyasyonlar gösterdiği doğuştan gelen bir durumdur. Bu karmaşık yapı, tıbbi, psikolojik ve sosyal boyutları olan bir süreci beraberinde getirir.
Hermafroditizm Nedir?
Hermafroditizm, genetik (kromozomal), gonadik (yumurtalık/testis) ve anatomik (genital) özelliklerin uyumsuzluğu sonucu ortaya çıkar. Tıbbi literatürde "Cinsiyet Gelişim Farklılıkları" (DSD) olarak adlandırılır. Örneğin, bir birey XX kromozomlarına sahipken testis dokusu taşıyabilir veya XY kromozomlu bir birey rahimle doğabilir.
Temel Türleri ve Nedenleri
- 46,XX DSD: Dişi kromozom yapısına rağmen virilize genital organlar. En yaygın nedeni Konjenital Adrenal Hiperplazi’dir (CAH).
- 46,XY DSD: Erkek kromozomlarıyla doğan bireylerde testis gelişim bozukluğu veya androjen direnci.
- Ovotestiküler DSD: Nadir görülen bu tipte hem yumurtalık hem testis dokusu bir arada bulunur.
- Karma Gonadal Disgenez: Bir tarafta testis, diğer tarafta gelişmemiş gonad.
Genetik mutasyonlar (SRY geni), hormonal dengesizlikler veya gebelikteki çevresel faktörler nedenler arasındadır.
Belirtiler ve Tanı Süreci
Belirtiler doğumda veya ergenlikte fark edilir:
- Yenidoğanda: Belirsiz genital yapı (klitoromegali, mikropenis, hipospadias).
- Ergenlikte: Beklenmeyen ikincil cinsiyet özellikleri (XY bireyde meme büyümesi).
- Erişkinde: İnfertilite veya adet görememe.
Tanıda kromozom analizi (karyotip), hormon testleri (testosteron/AMH), pelvik ultrason ve MR kullanılır.
Tedavi Yaklaşımları
Tedavi multidisipliner bir ekip (endokrinolog, ürolog, psikiyatrist) ile planlanır:
- Cerrahi: Genital rekonstrüksiyon (aile onayı ve bireyin katılımıyla).
- Hormon Tedavisi: Puberte indüksiyonu veya hormon replasmanı.
- Psikososyal Destek: Cinsiyet kimliği danışmanlığı ve aile terapisi.
Günümüzde, bebeklik dönemi cerrahileri etik tartışmalar nedeniyle ertelenmekte, bireyin karar verebilme yaşı beklenmektedir.
Toplumsal ve Etik Boyut
- Hukuki Süreçler: Türkiye’de cinsiyet belirleme mahkeme kararıyla yapılır.
- İnsan Hakları: BM, zorunlu olmayan cerrahilere karşı pozisyon almaktadır.
- Ayrımcılık: Eğitim ve iş hayatında karşılaşılan zorluklar psikolojik desteği zorunlu kılar.
Sık Sorulan Sorular
- Kalıtsal mıdır? CAH gibi bazı formları otozomal resesif geçişli olabilir.
- Üreme mümkün mü? Gonad dokusuna bağlıdır; ovotestis varlığında teorik olarak mümkündür.
- Cinsiyet nasıl belirlenir? Kromozomlar, hormonal profil ve bireyin psikolojik uyumu birlikte değerlendirilir.
Yenidoğan ve Çocukluk Dönemi Yönetimi
Ailelere kapsamlı genetik danışmanlık verilmeli, cinsiyet atamasında acele edilmemelidir. Erken dönemde:
- Hormonal krizler (CAH’da tuz kaybı) acil müdahale gerektirir.
- Psikolojik destek, ailenin kaygılarıyla başa çıkmasına yardımcı olur.
- Mahremiyet ve sosyal destek mekanizmaları oluşturulmalıdır.
Erişkin Takibinde Kritik Noktalar
- Hormon replasmanının uzun vadeli etkileri (kemik sağlığı).
- Üreme fonksiyonunun değerlendirilmesi.
- Cinsel sağlık danışmanlığı ve partner ilişkileri.
- Mesleki rehabilitasyon ve toplumsal entegrasyon programları.
