Hafif otizm, Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) içinde en işlevsel grubu oluşturan OSB Seviye 1 olarak tanımlanır. Bireylerde sosyal iletişim zorlukları ve tekrarlayan davranışlar görülse de, bağımsız yaşam becerileri genellikle korunur. İşte hafif otizmin tüm yönleri:
Hafif Otizm Nedir?
Hafif otizm, bireyin dil gelişimi ve bilişsel becerilerde nispeten daha az kısıtlılık yaşadığı bir OSB alt grubudur. Eskiden Asperger Sendromu olarak adlandırılan bu profil, DSM-5 tanı kriterlerine göre "Destek Gereksinimi Düşük OSB" olarak sınıflandırılır. Bireyler akademik başarı gösterebilir ancak sosyal etkileşimde belirgin zorluklar yaşar.
Temel Belirtiler ve Özellikler
- Sosyal İletişimde Güçlükler: Göz teması kurmada zorlanma, sohbet başlatma ve sürdürmede yetersizlik, sözel olmayan ipuçlarını (jest, mimik) anlamakta güçlük.
- Tekrarlayan Davranışlar: Belirli rutinlere aşırı bağlılık, değişime direnç, stereotipik hareketler (sallanma, el çırpma).
- Duyusal Hassasiyetler: Yüksek ses, parlak ışık veya dokunsal uyaranlara aşırı tepki.
- Özel İlgi Alanları: Spesifik konularda yoğun ve derinlemesine odaklanma (tren saatleri, astronomi vb.).
Teşhis Süreci
Tanı, çocuk psikiyatristi veya nörolog tarafından kapsamlı değerlendirme ile konulur:
- Gelişimsel Öykü: Sosyal etkileşim ve davranış paternlerine dair aileden detaylı bilgi alınır.
- Gözlem Araçları: ADOS-2 (Otizm Tanı Gözlem Ölçeği) ve ADI-R (Otizm Tanı Görüşmesi) gibi standart testler uygulanır.
- Ayırıcı Tanı: Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), Sosyal Anksiyete gibi benzer tablolar elenir.
Erken Belirtiler (0-3 Yaş)
- İsmine tepki vermeme
- Ortak dikkat eksikliği (ilgi çekici nesneleri işaret etmeme)
- Taklit becerilerinin zayıflığı
- Oyuncaklarla işlevsel olmayan oyun (döndürme, sıralama)
Tedavi ve Müdahale Yöntemleri
- Davranışçı Terapiler: UDA (Uygulamalı Davranış Analizi) ile sosyal beceri kazandırma.
- Sosyal Beceri Eğitimi: Grup terapileriyle göz teması, sıra bekleme, sohbet başlatma çalışmaları.
- Duyu Bütünleme Terapisi: Duyusal aşırı yüklenmeyi azaltmaya yönelik özel programlar.
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Kaygı ve tekrarlayan düşüncelerin yönetimi.
Eğitimsel Destekler
- BEP (Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı): Okul ortamında ders süresi uzatma, sınav kolaylıkları.
- Kaynaştırma Eğitimi: Akran desteği sağlayan özel sınıf uygulamaları.
- Görsel Destekler: Rutinler için resimli çizelgeler, sosyal öyküler.
Ailelere Pratik Öneriler
- Net İletişim: Soyut ifadeler yerine direkt yönergeler kullanın ("Oyuncaklarını topla" yerine "Legoları kırmızı kutuya koy").
- Geçiş Uyarıları: Rutin değişikliklerini önceden haber verin ("10 dakika sonra parktan ayrılıyoruz").
- Duyusal Güvenli Alan: Sessiz, loş ışıklı bir köşe oluşturun.
- Özel İlgi Alanlarını Kullanma: Matematik seviyorsa alışverişte fiyat hesaplama görevi verin.
Yetişkinlikte Hafif Otizm
İş yerinde odaklanma ve detaycılık güçlü yönlere dönüşebilir. Ancak;
- İş görüşmelerinde sosyal beceri eksikliği
- Ekip çalışmasında zorlanma
- İlişki yönetiminde çatışmalar sık görülür. Mesleki rehabilitasyon programları ve iş koçluğu destek sağlar.
Prognoz ve Uzun Vadeli Yönetim
Erken müdahale alan bireylerin %60’ı bağımsız yaşam becerileri kazanır. Anahtar faktörler:
- Dil gelişiminin 5 yaş öncesi kazanılması
- Bilişsel becerilerin ortalamanın üzerinde olması
- Aile katılımının yüksek olması
Düzenli aralıklarla psikiyatrik takip, ergenlik ve yetişkinlik geçişlerinde kritik önem taşır.
